Sigarenfabriek Ribbius Peletier te Utrecht

Sigarenfabriek Peletier: vanuit het centrum van Utrecht exporteerde ze haar exclusieve sigaren naar vele landen. Het maken van sigaren was nauwelijks geïndustrialiseerd, het bestond voornamelijk uit handwerk. In grote werkplaatsen werkten bij Peletier mannen en vrouwen.

Utrecht – ‘De gesloten steen’ vm sigarenfabriek Peletier Oudegracht 364 – winter 2013

De broers Peletier richtten met financiële hulp van hun vader in 1844 een sigarenfabriek op. Het productiebedrijf was gevestigd aan de Utrechtse Oudegracht 364. Het pand zou bekend komen te staan als ‘De Gesloten Steen”. De zwerfkei ligt nog steeds op de hoek naar de Eligenhof, al zijn er weinig karren meer die de hoek van het pand moeten ontwijken. De fabriek groeide uit tot een van de grootste van Nederland.

Door een zakelijk geschil met zijn oudere broer ging Gerlachus Ribbius in 1846 alleen door, na 1856 met hulp van zijn jongere broer Bernardus. Meer dan 300 medewerkers telde het bedrijf. De bedrijfstak was arbeidsintensief. Gewerkt werd met dure tabak uit Nederland-Indië en de Filipijnen. In de tabak was Peletier ook handelaar en deed goede zaken. Hij loste de lening van zijn vader af en werkte verder zonder kapitaal van derden. Door de behoorlijke winsten kon hij grote voorraden aanleggen. Dat stelde hem in staat om tabak op gunstige momenten te kopen.

In 1909 vond een grootscheepse verbouwing en uitbreiding van het pand plaats door architect E.M. Kuiler. De fabriek telde toen zo’n vierhonderd werknemers. Honderdvijftig merken sigaren werden er geproduceerd. De export naar het buitenland nam een belangrijke plaats in, waarbij de fabriek trots vermeldde dat verschillende Europese staatshoofden tot de clientèle behoorden.

Naast de afdeling sigarenmakerij was er in de fabriekspanden ruimte voor de verpakkingszaal en een stripperij, waar de hoofdnerf uit het tabaksblad werd verwijderd. In de stripperij verrichten de vrouwelijke werknemers hun arbeid. Die had hij namelijk ook in dienst, met hun fijnere motoriek gingen ze zorgvuldiger om met de tabaksbladeren. Al was voor Peletier wellicht belangrijker dat vrouwen veel goedkope arbeidskrachten waren en zij geen arbeidsonrust veroorzaakten. De fabriek van Peletier maakte niet alleen sigaren. Een koffiebranderij was vanouds onderdeel van het bedrijf.

Het bedrijf maakte weinig gebruik van thuiswerkers. Peletier moest niets hebben van vakbondsacties voor betere lonen in zijn bedrijfstak. Georganiseerde medewerkers werden zonder pardon ontslagen. Zelf bereikt hij een dusdanige welstand dat hij in 1871 landgoed Linschoten kocht en daar tot zijn overlijden in 1891 woonde. Voordien was het pand Oudegracht 354 zijn woonhuis. In 1895 werd de onderneming omgevormd tot de NV Koninklijke Tabak- en Sigarenfabriek Peletier.

In de jaren 1920-1930 moesten veel sigarenfabrieken hun poorten sluiten. De economische crisis was daar deels debet aan. Om de staatsbegroting sluitend te krijgen verhoogde de regering de accijns op rookwaren. Maar concurrenten zaten niet stil. Voor rokers, tot 1960 bijna alle mannen en een derde van de vrouwen, werd na 1920 de sigaret populair. Maar Ritmeester uit Veenendaal slaagde er als eerste in Nederland in om sigaren op machinale wijze te fabriceren. De bolknak van Ritmeester werd door een lagere prijs een geduchte concurrent.

In 1934 is de onderneming NV Koninklijke Tabak- en Sigarenfabriek Peletier gestopt. Achter ‘De gesloten steen’ stonden werkplaatsen in de Eligenhof. Die zijn er sinds de jaren 1970 niet meer. Oudegracht 364 is nu een Rijksmonument.

Utrecht – sigarenfabriek Peletier in 1924 HUA120013

Het pand aan de Oudegracht kende vele gebruikers na Peletier. In 1935 kwam er een houthandel. In 1952 werd het de vestiging van Lingeriehuis A.A. van Eyk & Co met naaiateliers. Zij hadden genoeg aan de gebouwen links van de Eligensteeg. Vijf jaar later trok frisdrankenfabriek Koster Joy in de fabrieksgebouwen achter het kantoorpand en rechts van de Eligensteeg. Sinds 1965 was het kantoorpand in gebruik bij de Willem Arntsz Stichting, nu Altrecht. De fabriekspanden sneuvelden in de periode van de Stadsvernieuwing in de jaren 1970. Na vertrek van Altrecht is het kantoorpand in 2016-2017 omgebouwd tot 2 winkel/kantoorunits en 26 appartementen.

Voor meer informatie over Peletier, de website ‘fabiekofiel’ heeft een uitvoeriger artikel.