Op de punt waar de Keulse Vaart en het Merwedekanaal zich splitst staat de zeepfabriek van Nederland. Ze werd erg bekend door haar product Persil. De provincie Utrecht had meer zeepfabrieken, maar deze is nog springlevend. De fabriek produceert nog immer poedervormige wasmiddelen.
De zeepfabriek van Jutphaas aan de Doorslag en het Merwedekanaal
In de 19e eeuw werkte op deze locatie een olieslagmolen. Cornelis Johannes Cockuyt werd in 1872 op deze locatie de eigenaar en begon er een stoom aangedreven Olie- en Lijnkoekenfabriek. Haar voornaamste grondstof was lijnzaad van de vlasteelt. De fabriek was gunstig gelegen aan de Doorslag, het kanaaltje van de Vaartse Rijn naar de Hollandse IJssel. De ligging kwam in 1892 nog gunstiger te liggen door het nieuwe Merwedekanaal. Nu ligt de fabriek op de punt tussen deze twee vaarverbindingen. Er werkten in 1920 zestig werknemers in de stoomoliefabriek, maar in 1930 ging ze failliet.
De Persilfabriek ca 1937 met rechts villa Cockuijt
Reclamebord Henkel-Persil uit 1932
Een Duitse fabrikant van wasmiddelen kocht in 1932 de oude fabriek en begon al vlot met de productie voor de Nederlandse markt. Het werd de fabriek van de N.V. Nederlandsche Persil Maatschappij, dochteronderneming van het Henkelconcern. De Duitser Fritz Henkel, de grondlegger van Persil, had een waspoeder gemaakt dat eindeloos schrobben overbodig maakte en er voor zorgde dat de was toch wit werd. ‘Geen witter wit dan Persil-wit’ werd de reclameleus in Nederland. Zeep werd in die tijd ook gemaakt van plantaardige oliën, zoals het eerder genoemde lijnzaadolie. De meeste olie kwam uit Duitsland. De fabriek stond op de Doorslag in Jutphaas en het verkoopkantoor met pakhuizen in Amsterdam. De Persil fabriek telde al gauw 250 medewerkers waarbij in de jaren 1960 ook de eerste buitenlandse medewerkers hun intrede deden.
Persil advertentie in de jaren 1940 – fabriek Jutphaas en kantoor met pakhuizen in Amsterdam
In de provincie Utrecht waren in die tijd meer wasmiddelenfabrikanten gevestigd. In 1902 verhuisde zeepfabriek De Duif van ondernemer Chr. Pleines van Amersfoort naar Den Dolder (nu Remiafabriek). De Viruly zeepfabrieken uit Maarssen en Amersfoort zijn opgegaan in Unilever. De gebouwen van de sinds 1922 opererende zeepfabriek Rhenus in Rhenen zijn in 1995 gesloopt. In de stad Utrecht zat sinds 1916 op Plompetorengracht 4 de Electrische Zeepfabriek de Bel (tot 1940).
Op de punt aan de Doorslag stond Villa Voorzorg. De villa was gebouwd in de 18e eeuw. In 1866 deed ze enige tijd dienst als opvang voor choleralijders. Na 1934 woonde er een van de directeuren van de fabriek. Daarna deed het pand enige tijd dienst als onderkomen voor de Bedrijfsgeneeskundige Dienst. Het deftige pand van weleer was totaal verkommerd en is in 2016 gesloopt. Nieuwegein heeft het laten gebeuren.
De fabriek van Persil uit de jaren 1930 is in de loop der jaren door nieuwe gebouwen en installaties bijna aan het zicht onttrokken. En bij elke uitbreiding ging er eerder personeel uit dan dat er nieuwe werden aangenomen. De inpakdames stopten de pakjes waspoeder in houten kistjes, maar werden vervangen door machines die de zeep in kartonnen dozen verpakte. Daarna kwam de robot die folie rond pallets met dozen zeep draaide. Nu werken er nog zo’n 90 mensen. Laden en lossen van de grondstoffen aan het Merwedekanaal is verleden tijd, evenals de Persilschool die vrouwen door het gehele land leerde wassen met moderne wasmiddelen.
In Nieuwegein worden inmiddels zepen van een ander fabricaat geproduceerd. De zeepfabriek van Jutphaas is onderdeel van het Amerikaanse Ecolab. Ecolab heeft haar Nederlandse hoofdkantoor ook in Nieuwegein gevestigd. Ecolab bestrijkt een breed terrein aan diensten en producten. Zij maakt geen producten voor de consumentenmarkt maar voor de grootverbruikers, zoals hotels, instellingen, gezondheidszorg. De huishoudverpakkingen hebben plaatsgemaakt voor grootverbruik verpakkingen. De producten uit deze fabriek zorgen voor schone werkomgevingen en textiel, maar is nog steeds producent van poedervormige was- en desinfectiemiddelen.
Waar het met Persil allemaal begon is nog goed te zien op de bovenste foto van het fabriekscomplex. Nieuwegein heeft in haar gemeente iconisch industrieel erfgoed met landelijke faam!
| Datering | 1872 – 1934 |
| Adres | Brugwal 11, 3432 NZ Jutphaas gemeente Nieuwegein |
| Soort | industriële omgeving en gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | van oorsprong aan water verbonden en centraal in het land gelegen bedrijvigheid |
