De watertoren van IJsselstein-Vreeswijk staat op de grens van van beide plaatsen aan het Jaagpad. In 1911 kwamen daar tegelijk een gemeenschappelijk water- en gasbedrijf. Alleen de watertoren resteert nog en is op een bijzondere wijze met het systeem Dumas opgebouwd.
Tot 1911 was niet alleen de drinkwatervoorziening in IJsselstein en Vreeswijk van geringe kwaliteit. Ook de straatverlichting in de winkels en bedrijven was beperkt. Petroleum was daarvoor nog de belangrijkste brandstof als ook voor de koektoestellen in huis. De grotere steden in Nederland gingen al in de negentiende eeuw over op gasverlichting van gemeentelijke gasbedrijven.
De gemeentepolitiek van IJsselstein en van Vreeswijk kon tot 1911 maar niet besluiten of een gemeentelijk bedrijf beter was dan het overlaten van dat soort initiatieven aan de markt. Financiële overwegingen rond de vereiste investering en twijfels over de of dit terugverdiend kon worden speelden ook een rol. Daardoor liet de markt het tot die tijd ook afweten. In 1911 besloot het bestuur tot het starten van een gemeenschappelijk gemeentelijk water- en gasbedrijf.
Naast de levering aan burgers in de eigen gemeente, gingen het water- en het gasbedrijf beide plaatsen bedienen van schoon drinkwater en fabrieksgas voor de verlichting en voor gasmotoren in bedrijven. Met Jutphaas werd nog onderhandeld, maar die gemeente was nog niet zover en dat mislukte. Pas in 1928 kwam Jutphaas daar op terug en aanvullend in 1932 kwam ook de wijk Hoograven (toen Jutphaas, nu Utrecht) binnen het leveringsgebied te liggen. De bouw van de nieuwe bedrijven, gelegen aan het Jaagpad, was inmiddels begonnen op een stuk grond dat net in Vreeswijk lag, nu Nieuwegein.
Van de gasfabriek zijn inmiddels geen sporen meer terug te vinden, wel van het waterbedrijf. Zowel de watertoren als het dienstgebouw op het terrein zijn gebouwd naar een een ontwerp van aannemer F.J. Stulemeyer & Co., een bedrijf uit Breda. Rond die tijd werden door dit bedrijf ook een silo in de Maashaven te Rotterdam gerealiseerd, de bekende fabriekshallen van De Sphinx te Maastricht, gebouwen en silo’s voor Wessanen & Laan in Wormerveer en de fabrieksgebouwen voor ‘De Etna’ in Breda.
De watertoren kent een voor Nederland erg bijzondere opbouw en is naar de stand van de betontechniek een vroeg voorbeeld van geprefabriceerde delen van beton. De prefab betonblokken zijn gemaakt naar het systeem van de Belg Dumas. Stulemeijer had daarvoor het patent voor Nederland verworven. Kleine betonelementen werden op de bouwplaats vervaardigd, geprefabriceeerd. De elementen hadden uitsparingen voor de later te plaatsen wapening. Na het stapelen van de verschillende elementen en het aanbrengen van de wapening werden de kanalen met beton gevuld. Zo ontstond een 28,5 hoog bouwwerk dat een watervat van zo’n 200 m3 kon dragen. Er zijn indertijd twee van deze torens gebouwd in Nederland, de toren van Oudewater is gesloopt. De toren van Nieuwegein is rijksmonument.
Het gasbedrijf hkreeg in de jaren 1920 een geduchte concurrent aan de Provinciale Utrechtse Elektriciteits Maatschappij PUEM. Het aantal aansluitingen daalde doordat burgers en bedrijven overstapten op elektriciteit voor verlichting en motoren. Gelukkig kwam toen Jutpahas erbij om de levering van gas op peil te houden. In 1953 werd de gasfabriek gesloten, gaslevering vond plaats vanuit Leerdam. De gasfabriek en de gashouder zijn in 1955 gesloopt, een uitgebreide milieusanering in 1985. De leveringen via het distributienet van gasbedrijf IJsselstein gingen tot 1993 door, het Gasbedrijf Centraal Nederland nam het toen over.
Het waterleidingbedrijf heeft vele investeringen gedaan om de kwaliteit op peil te houden en het aantal aansluitingen te vergroten. Het terrein behoort inmiddels tot het grondgebied van de gemeente Nieuwegein. In 1993 is het bedrijf opgegaan in Waterleidingbedrijf Midden-Nederland, nu Vitens. Aan het Hooglandse Jaagpad 1-5 zijn nog aanwezig een directeurswoning en de watertoren. Een filtergebouw uit 1937 en een dienstgebouw waterleiding uit 1911 zijn in 2019 gesloopt.
Datering | 1911 |
Adres | Hooglandse Jaagpad 1-5, 3434 NV Nieuwegein |
Soort | industrieel complex met gebouwen van cultuurhistorische waarde |
Trefwoord | lokale bedrijvigheid |