Het duurde tot 1863 voordat de eerste trein Amersfoort aandeed. Ruim twintig jaar later liepen al drie verschillende spoorlijnen door de stad. Het spoorknooppunt kwam pas echt tot ontwikkeling in 1904, met een eigen wagenwerkplaats. De daarbij horende stadswijk Soesterkwartier groeide mee met het werk voor het spoor. In het jaar 2000 sloot de onderhoudsafdeling voor goederentreinen. Daarna hebben veel gebouwen een herbestemming gekregen.
Wagenwerkplaats Amersfoort van oud naar nieuw
In 1886 werd Amersfoort een echt knooppunt voor het spoor toen alle drie spoorwegmaatschappijen een eigen lijn door de plaats hadden aangelegd. Stoomlocomotieven, wagons en goederenwagens brachten reparatie-activiteiten naar Amersfoort, aanvankelijk vond dit plaats in de open lucht.
In 1904 opende de Hollandse IJzeren Spoorwegmaatschappij een Centrale Werkplaats in Amersfoort. Na de twee grote landelijke Spoorwegstakingen van 1903 zijn meer dan 200 van de ontslagen spoorarbeiders opnieuw aangenomen. Ze moesten dan wel met hun gezinnen van Haarlem naar Amersfoort verhuizen. Hierdoor is de Amersfoortse wijk “het Soesterkwartier” ontstaan.
Vooral goederenwagens werden er onderhouden en in 1908 breidde ze al uit met een tweede loods. Sindsdien is het gegroeid en nu bestaat het ensemble uit die 2 loodsen, een ketelhuis, trafogebouw, een veerensmederij en twee rolbanen voor het verplaatsen van wagens. De veerensmederij dateert ook uit 1908 en is in de jaren twintig uitgebreid. Het ontwerp wordt toegeschreven aan D.A.N. Margadant, de architect van het oude station van Amersfoort, waarvan nu alleen nog het perroneiland bestaat. Vooral de tweede wagenloods en de veerensmederij zijn sprekende voorbeelden van industriële monumenten, met sober metselwerk, grote vensters en sheddaken voor de lichtinval, met ijzeren spanten en raampartijen. Het gebied van de Wagenwerkplaats is zeer uitgestrekt en 24 hectare groot.
Het ketelhuis met een deel van de wagenwerkplaats
De Wagenwerkplaats is sinds het jaar 2000 niet meer in gebruik bij de NS voor onderhoud van spoorwegmaterieel. Dankzij baanbrekend werk van Siesta (Stichting industrieel erfgoed in de stad Amersfoort) zijn verschillende bijzondere gebouwen en de twee aanwezige rolbanen in 2009 aangewezen als Rijksmonument. Gaandeweg hebben ze een nieuwe bestemming gevonden. Herik Rail Events B.V. organiseert in de wagenloods beurzen, exposities, conferenties etc.. Holland Opera zit sinds 2008 in de Veerensmederij en Circus Amersfoort heeft onderdak in een andere wagenloods.
Holland Opera in de Veerensmederij, foto 2014
Daarnaast heeft ‘het spoor’ nog steeds activiteiten. Het opleidingsinstituut Railinfra Opleidingen is er voor de spoorwegbranche gevestigd. Het testcentrum van ProRail test veel spoor- en station- vernieuwingen op het station Amersfoort als eerste.
De wagenwerkplaats en de gebouwen er omheen zijn een gaaf voorbeeld van typische spoorwegindustrie en kenmerkend voor de ontwikkeling van de stad Amersfoort als belangrijk spoorwegknooppunt. Samen met de karakteristieke perrongebouwen, de overkapping op het station van Amersfoort, de vele opstelsporen en enkele seinhuizen vormt het een buitengewoon ensemble, dat onlosmakelijk verbonden is met de wording van Amersfoort als spoorwegknooppunt.
In 2018 heeft de eigenaar van de gebouwen en het terrein de NS een deel van het terrein weer in gebruik genomen inclusief de grote spoorwerkplaats. Nieuw materieel dat nadien binnenkomt, wordt tijdelijk gestald tot het in de dienstregeling is opgenomen. Dit plan doorkruist de ontwikkelingsvisie voor het behoud van de gebouwen niet, wel geeft het beperkingen naar een herontwikkeling. Recent nieuws is te vinden op de website Wagenwerkplaats.
| Datering | 1903-2010 |
| Adres | Soesterweg 242-340, 3812 BH Amersfoort |
| Soort | industrieel complex met gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan spoor verbonden bebouwing en bedrijvigheid |
Meer informatie over de redding van dit bijzonder complex is te vinden op de website Kennis- en Projectenbank Herbestemming of Wikipedia
