Vliegbasis Soesterberg was de pionier locatie voor de luchtvaart. Soesterberg is nu een centraal punt in de verbindingen van natuur op de Utrechtse Heuvelrug, het ‘hart van de heuvelrug’. Het industrieel erfgoed van militair origine vormt een uniek ensemble voor eigenaren en beheerders Defensie en Het Utrechts Landschap.
De Zulu-hal met twee vliegtuigshelters voor de F15 in 1994
Op militaire terreinen is vaak zeer interessant industrieel erfgoed te vinden. Op de voormalige vliegbasis Soesterberg staan nog enkele vooroorlogse objecten, waaronder het oudste luchtvaartgebouwtje van Nederland uit 1910 en een hangar uit 1928. Uit de periode van de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) dateren de door de Duitsers achtergelaten parachutewasserij met droogtoren, een commandohuis en NSKK loodsen. Van groot belang is het erfgoed uit de Koude Oorlog, waaronder diverse typen vliegtuigshelters en de zogenaamde Zuluhal uit 1961.
De Haagse automobielmaatschappij Verwey en Lugart legde in 1910 de ‘vliegheide’ bij Soesterberg aan. Ze gaven er vliegdemonstraties, aviateursopleidingen en bouwden er de eerste vliegtuigen (‘de Heidevogel’). De van origine automonteurs Koolhoven, Van Wijnmalen en Van Merel sleutelden ze in elkaar.
Vliegbasis Soesterberg in 1934
In 1913 werd het al aardig gegroeide complex met hangars, dienstgebouwen en constructiewerkplaats overgenomen door het Ministerie van Oorlog. De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) zorgde voor een sterke groei. Vervolgens waren het de Duitsers die het in de Tweede Wereldoorlog tot een volwaardig vliegveld maken met verharde landingsbanen. In de Koude Oorlog (1951-1989) werd van 1954 tot 1994 een squadron van de Amerikaanse luchtmacht op vliegbasis Soesterberg gestationeerd. In de Zulu-hal stonden al die tijd twee straaljagers met warme motoren paraat. Op de luchthaven zijn betonnen shelters, kerosine kelders en diverse gebouwen uit die tijd getuige.
Verkeerstoren vliegbasis Soesterberg
In de zesdaagse oorlog in 1967 tussen Israël en omliggende landen lukte het de Israëlische luchtmacht om in een enkel bombardement de volledige luchtmacht van Egypte uit te schakelen. Op het militaire vliegveld stonden de vliegtuigen keurig langs de landingsbaan opgesteld. De NAVO realiseerde zich dat een dergelijke opstelling van vliegtuigen ook op haar luchthavens de gewoonte was. Enkele jaren later waren op Soesterberg een 17-tal vliegtuigshelters voor de F15 gebouwd, geheel naar Amerikaans ontwerp bomvrij.
Twee vliegtuigshelters vanaf de landingsbaan te zien
Na de Koude Oorlog nam het belang van vliegbasis Soesterberg af. Defensie heeft in 2008 afscheid genomen en het grootste deel van het terrein overgedragen aan de provincie Utrecht en Het Utrechts Landschap.
Aan de Nieuwe Dolderseweg zijn nu de oudste luchtvaartgebouwen te vinden: een verbandgebouwtje (1910), reinigingsgebouw (1920), een hangar uit 1928, Duits commandohuis en Fallschirmtrockenrei, garage NSKK, NSKK loods met laadperron (1942), werkplaatsen, kerosine opslagplaats (met beschermende heuvel), 17 vliegtuigshelters van staal-beton voor een F15 (1969-1970), verkeerstoren, munitie opslagdepots, vliegtuighallen, radartoren, de Zulu-hal voor paraat staande vliegtuigen, bunker 600 voor het Amerikaans opperbevel (1954-1994), waterkelders, start- en landingsbanen etc.. Tot het erfgoed is ook te rekenen het wegviaduct A28 Ericaweg met een pijplijn voor kerosine van de Defensie Pijpleiding Organisatie (DPO) (1986). Meer informatie is nog te vinden op Wikipedia.
Bunker 600 Amerikaans commandocentrum op Vliegbasis Soesterberg
De vliegbasis heeft een nieuwe bestemming, naast haar functie als natuurterrein, Park Vliegbasis Soesterberg beheerd door Het Utrechts Landschap, is er het Nationaal Militair Museum gevestigd. Over enkele jaren is er een nieuwe woonwijk rondom de verkeerstoren. In 2019 zijn de brandweerkazerne en enkele andere gebouwen gesloopt.
| Datering | vanaf 1910 |
| Adres | Paltzerweg, Verlengde Paltzerweg, Van Weerden Poelmanlaan, Soesterberg, gemeente Soest |
| Soort | omgeving met objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan militaire functie verbonden bebouwing en bedrijvigheid |
