Landgoed Vollenhoven heeft al vroeg in het industriële tijdperk aan vernieuwingen gedaan. Daarvan getuigen de goed onderhouden tuinkassen, kweekbakken, stookhokken en ijskelder uit 1800 tot 1830. Het behoort daarmee tot de bijzondere vormen van industrieel erfgoed.
Landgoed Vollenhoven – aan de zijde van de Engelse landschapstuin
Vollenhoven heeft oorspronkelijk behoord tot het Benedictijnerklooster Oostbroek in De Bilt. In de zestiende eeuw werd een paar keer een stuk grond met de naam “Vollenhoven” genoemd, dat veel kleiner geweest moet zijn dan het tegenwoordige terrein met deze naam. Het is bekend dat het klooster dat Vollenhoven verhuurde en er een boerderij stond. In de zeventiende eeuw verkocht de Utrechtse overheid veel landerijen van het voormalige klooster aan particulieren. Maar dat is allemaal van voor het industriële tijdperk.
Dat veranderde rond 1800. Toen kocht Pieter De Smeth van Alphen het buiten Vollenhoven. Pieter kan beschouwd worden als de grondlegger van het tegenwoordige landgoed. Hij realiseerde het huidige huis Vollenhoven, evenals de meeste bijgebouwen, zoals de oranjerie, het koetshuis, de tuinkassen, de kweekbakken en de ijskelder. Hij overleed in 1810. In 1827 wordt eigenaar G.A.G.Ph. Baron van der Capellen van Berkenwoude, voormalig gouverneur-generaal van Indië. Hij gaf opdracht voor een kas (de ‘Ronde Kas’) voor uitheemse planten en een druivenkas. Ten tijde van Van der Capellen bereikte Vollenhoven zijn grootste omvang. Dit geheel staat er nu zoveel later prima onderhouden bij en grotendeels nog in gebruik.
In het noorden van het park, naast de tennisbaan, ligt de ijskelder. Het is een grote bakstenen kelder, die bij de aanleg van het park in het begin van de negentiende eeuw in een heuvel gebouwd werd. De kelder, die een aantal jaren geleden is gerestaureerd, heeft een koepelgewelf van ongeveer zes meter diameter. Het gewelf is bedekt met aarde, waardoor de ijskelder er van buiten als een heuveltje uitziet. De ijskelder is in de winter te vullen met ijs uit de vijver achter het huis voor koeling, of met zuiver bevroren water voor consumptie. Dit ijs kan, mede dankzij de goede waterafvoer, twee jaar bewaard blijven. Het dient om de voedselvoorraden te koelen, zuiver ijs werd als schaafijs in versnaperingen gebruikt.
Landgoed Vollenhoven – ronde kas met schoorsteen, ijskelder, druivenkas
IJskelders waren in veel steden en op landgoederen te vinden, alleen op de landgoederen zijn ze bewaard gebleven. In de ijskelder van Vollenhoven leven nu vleermuizen. Ook op landgoederen zijn nu de oudste tuinkassen en kweekbakken te vinden. Vollenhoven heeft beiden in de moestuin. Van de kweekbakken zijn enkele in 2015 gerestaureerd.
Van der Capellen liet op Vollenhoven zijn voorliefde voor alles wat oosters was tot uitdrukking komen. Het park werd aanmerkelijk vergroot en diverse uitheemse gewassen werden geplant. Hij liet twee kassen bijbouwen: een druivenkas tegen de noordmuur en de Ronde Kas. De Ronde Kas is van een zeldzaam type, het kent een fraaie smeedijzeren constructie met halfronde ruiten en bevat een stookkamertje met een hoge schoorsteen. De kas is al eerder gerestaureerd.
Kassen waren lange tijd een speeltje van de rijken. Ze waren de early adopters van een nieuwe techniek, het kweken van groenten en sierplanten in kassen. Tuinbakken werden eerder al algemeen populair. De kweek van groenten kon al in de laatste maanden van de winter starten. Kassen uit 1830 zijn uitzonderlijk, door de afmetingen van het glas en de toepassing van het ijzer in deze slankheid en vorm. Het duurde nog even voordat alle onderdelen van kassen in serie vervaardigd konden worden, inclusief de afmetingen van het glas. Pas toen kwam de kas economisch binnen de mogelijkheden van de tuindersbedrijven. Waar dat toe geleid heeft, is tot op heden in de industriële kassengebieden van Nederland te zien. Vollenhoven heeft ook een nog net na de WO II (1940-1945) gebouwde kas in haar tuin staan.
Weinig ijskelders en nog minder kassen uit de negentiende eeuw zijn bewaard gebleven. Op Vollenhoven zijn deze vroeg qua techniek vervaardigde bouwwerken op slechts een beperkt aantal dagen te bezichtigen. Zie daarvoor de website.
| Datering | tuinkas 1799, druivenkas, ronde kas met schoorsteen, ijskelder 1830 |
| Adres | Utrechtseweg 65, 3732 HA De Bilt |
| Soort | landelijke omgeving met objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | lokale bedrijvigheid |
