NV Bouwvereniging Elinkwijk en de werkliedenbouwvereniging Zuilen zijn op initiatief van Werkspoor in 1913 via het personeel opgericht. Elinkwijk is gerealiseerd voor de hoger geschoolde werklieden. In ‘Zuilen’ gingen de arbeiders wonen.
Op voordracht van Elink Schuurman, wiens familie grond bezat in de buurt van Werkspoor, gingen architecten aan de slag met het ontwerpen van tuindorpen. Die werden gekenmerkt door ruime en goed geventileerde woningen met tuinen voor en achter het huis. Beide wijken zijn in overleg met gemeentewerken van de stad Utrecht tot stand gekomen. Utrecht zorgde ook voor de financiering van de woningbouwvereniging. De verwachting was toen al dat dit nieuwe woongebied deel zou worden van de stad, dat liet nog even op zich wachten.
Zuilen – De Lessepsbuurt
De werkliedenbouwvereniging ‘Zuilen” had het niet eenvoudig. Sociale woningbouw kon alleen tot stand komen met hulp van de gemeente. De gemeente Zuilen tolereerde nieuwbouw van een fabriek en woonwijken, maar het helpen van ‘socialistische’ woningbouwplannen ging haar te ver. De Utrechtse wethouder Fockema Andreæ reikte de helpende hand. De stad kocht het bouwterrein en gaf het in erfpacht uit aan de nieuw opgerichte woningbouwvereniging Zuilen en bemiddelde bij het verkrijgen van een rijksvoorschot. Alleen ten noordoosten van de Amsterdamsestraatweg werd gebouwd (eerste fase periode 1913-1917). Aan de andere zijde was ook de bedoeling, maar daar verrees DEMKA.
De woningbouwvereniging huurde de architect P.J. Hamers in. De Lessepsbuurt werd een tuindorp. Kleine woningen voor de arbeiders maar met een tuin. Vanzelfsprekend had de wijk eigen winkelvoorzieningen, veelal hoekwinkels. In totaal zijn van het plan 361 woningen en zeven winkels/woningen gerealiseerd, met als centrale as de De Lessepsstraat. Die straat kreeg het uiterlijk van een hoofdstraat. Daar werden ook de meeste winkels gevestigd. Winkels kwamen in het kielzog van de Amsterdamse Werkspoorders naar Zuilen. In de De Lessepsstraat opende de vereniging een tabakswinkel. De bouw begon in 1915 en in 1917 opgeleverd.

Elinkwijk en Lessepsbuurt met tussenin de Amsterdamsestraatweg; licht bruin het vm DEMKA terrein, aan de andere zijde van het spoor het Werkspoor terrein; kaart RCE
Elinkwijk
De fabrieksdirectie van Werkspoor initieerden een eigen woningbouwplan voor de geschoolde arbeiders. Werkspoor kocht tegen een lage prijs van de familie Elink Schuurman een stuk te bebouwen grond. Hier richtte het bedrijf de (ongesubsidieerde) N.V. Woningbouwvereniging Elinkwijk op. Het plan voor de wijk en van de meeste huizen uit 1915 is van architect Karel Muller. Ook in dit plan was ruimte voor winkelhuizen. De voorziene beambtenwoningen zouden met met lage huren voor werknemers bestemd worden, naar het idee van een Engelse tuinstad ruime woningen en per huis een flinke tuin voor het kweken van groente. Door financiële problemen verliep de bouw niet voorspoedig. Na een stop in 1917 kwamen de laatste woningen van de nieuw ingeschakelde architect Posthumus Meyjes pas in 1925 af.

Utrecht Elinkwijk – meer variatie in woningen en voorzieningen, vm winkel op de hoek Wattlaan en Stephensonstraat
Zo kreeg Zuilen twee buurten met grote woningen voor de chefs en bazen en kleinere voor de arbeiders. De woningen van Elinkwijk zijn sinds enige tijd particulier eigendom. De Lessepsbuurt heeft een grote renovatie ondergaan, het zijn nog steeds huurwoningen. Beide buurten zijn in 2013 aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht. Een reden was de verbondenheid van beide wijken met de industrialisatie, in dit geval met DEMKA en Werkspoor en de ligging van een kanaal en het spoor en in de naamgeving van de straten. Beide wijken laten zien dat er rond 1915 het idee kwam om werknemers goed te huisvesten, met voor de meeste bewoners een behoorlijke tuin tuin. Winkels en andere voorzieningen hoorden bij het wijkontwerp.
Elinkwijk en de Lessepsbuurt zijn onverbrekelijk verbonden met de industriële ontwikkeling van Utrecht en Zuilen. Daarmee zijn het goede voorbeelden van industrieel erfgoed.
Datering | 1913-1917 |
Adres | Wijk Noordoost Elinkwijk, 3553 Utrecht |
Soort | omgeving met objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
Trefwoord | industriedorp |
In Elinkwijk staan op het Werkspoorplein twee gedenktekens voor Werkspoor:
Als herinnering aan de voltooiing van den woningbouw in 1927 wordt dit plantsoen aangeboden aan de bewoners van het tuindorp Elinkwijk en aan hunne zorgen toevertrouwd.
Ter herdenking van de oprichting in 1914 van de n.v. Bouwvereeniging ‘‘Elinkwijk’’ door den heer J. Muysken, directeur van Werkspoor en leider bij den opbouw wordt dit plantsoen aangeboden door den heer W. Spakler, voorzitter van den raad van beheer.