Het Merwedekanaal is een grotendeels gave kanaalinfrastructuur uit het einde van de negentiende eeuw, begin twintigste eeuw. Het is ook een restant van een belangrijke levensader. De infrastructuur bestaat uit sluiscomplexen, bruggen en dienstwoningen. Diverse kanaal gebonden industrie heeft er zich gevestigd.
De Buitenwegse en Westbroekse molen en de schutsluizen in de Nedereindsevaart hebben allen met waterbeheersing te maken. In Oud-Zuilen is dit mooie ensemble bewaard gebleven. Het ligt als verstilde tijd in het landschap. In 2015 is de Buitenwegse molen door een brand getroffen. Er waren voldoende delen over om de molen in oude glorie te herstellen.
De Munt in Utrecht staat aan het Merwedekanaal en tot voor kort van de Rijks Munt. Aan het slaan van munten is in Utrecht in 2018 een einde gekomen. De Munt heeft een nieuwe functie gekregen.
De ligging nabij de Eem had van Eemnes een handelsstad kunnen maken. De aanleg van de Eemnesservaart heeft dat niet tot gevolg gehad. Tussen Eemnes en de Eem ligt weidegrond, drooggehouden door een Rijks monumentaal stoomgemaal.
Het Hoogheemraadschap van den Lekdijk Benedendams en van den IJsseldam is in 1328 opgericht. Eeuwenlange discipline is nodig voor de bescherming van de Lekdijk. Bebouwing nabij de dijk wordt al die tijd geweerd, behalve eigen dijkmagazijnen en -bewakingspalen.
Het centrum van de binnenvaart is de meest geschikte locatie voor een schippersinternaat, dat was Vreeswijk. In 1910 volgde maar 1 op de 9 schipperskinderen een opleiding. In 1911 kwam er voor de schipperskinderen een internaat voor onderwijs inclusief zwemlessen.
De polder Noord Zevender in de gemeente Lopik is lang droog gehouden door een poldermolen. Waar bij andere polders de stoomgemalen in de negentiende eeuw de taak overnamen is dat bij deze polder pas in 1934 door een dieselgemaal gebeurt. Zowel de molen, het dieselgemaal als de machinistenwoning zijn naast elkaar te bewonderen.
De Vechtsluis en Opburenbrug bij Maarssen werd in 1890 en 1932 gerealiseerd. Scheepvaart kon met de sluis van het nieuwe Merwedekanaal naar de Vecht. De Rijksstraatweg werd in 1932 opgewaardeerd. De Opburenbrug over de vaarverbinding is een unieke betonbrug.