In 1853 sticht de familie Ruys op de warme zuidhelling van de Heuvelrug een tabaksplantage. Het landschap werd in die tijd bepaald door de tabaksteelt en de daarbij behorende tabaksschuren. Plantage Willem III is nu natuur.
Een oude tabaksschuur herinnert op Plantage Willem II aan het verleden, foto wikipedia
De tabaksteelt is op de Utrechtse Heuvelrug altijd kleinschalig gebleven maar was voor Nederland in de negentiende eeuw uniek. Plantage Willem III verbouwde tabak vanaf 1853 op grotere schaal. Het te bebouwen oppervlak van 100 ha is voor 55 ha beplant geweest met tabak. In de glorietijd stonden op de plantage 13 grote tabaksschuren en een hoofdgebouw. In de schuren droogden de bladeren en vond het persen in tabaksbalen plaats.
Twee windsingels van bomen beschermden de teelt. De tabaksplantage werd doorsneden door kaarsrechte ontsluitingspaden. Resten van deze windsingels en van het padenstelsel zijn nog te zien.
Plantage Willem II op een kaart uit 1912
Tot in de twintigste eeuw speelde de tabakscultuur een belangrijke rol in de economie van Amerongen en omgeving. Maar al na 1850 nam de invloed van de binnenlandse tabaksteelt af. Oorzaken waren de opkomst van tabak uit Nederlands-Indië en het tabaksmozaïekvirus. De grove Nederlandse tabak was vooral geschikt voor pijptabak. De populariteit van de pijp werd halverwege de negentiende eeuw verdrongen door de sigaar. De tabak uit Amerika en Java leende zich veel beter voor de verwerking tot sigaren dan de Nederlandse tabakssoorten. De buitenlandse concurrentie betekende het einde voor de kapitaal- en arbeidsintensieve tabaksteelt in eigen land.
In 1902 kwam de Plantage in handen van ‘N.V. Cultuurmaatschappij Remmerden’, daarna verdween de tabaksteelt naar de achtergrond. Na ongeveer 60 jaar is de onderneming overgedaan aan het gewasveredelingsbedrijf Cebeco en sinds mei 1995 is Plantage Willem III in handen van Het Utrechts Landschap. Een historische tabaksschuur werd nadien gerestaureerd.
Op Plantage Willem III is mede dankzij het open terrein een prachtig sneeuwsmeltwaterdal uit de laatste ijstijd te bezichtigen. Het smeltwaterdal en haar directe omgeving is in 2000 tot Aardkundig Monument benoemd. Maar één van de tabaksschuren staat nog steeds op het uitgestrekte natuurgebied.
Naast de tabaksschuur is alleen de naam Plantage Willem III een herinnering aan de tabakscultuur.
| Datering | 1853 |
| Adres | Plantage Willem III, 3921 DZ Elst, gemeente Rhenen |
| Soort | omgeving met gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | specifiek grondgebonden regionale agro-industrie |
