Tabaksschuren zijn te vinden in Amerongen, Elst en Rhenen. Juist op de zuidflanken van de Utrechtse Heuvelrug is de tabaksteelt kenmerkend geweest. De tabaksindustrie in nabij liggende steden kwam er uit voort. In het gebied staan nog vele tabaksschuren en tabaksboerderijen. Een aantal ervan is door een ingrijpende renovatie geschikt gemaakt voor bewoning, met behoud van het karakteristieke uiterlijk.
Amerongen – woonhuis nabij Huis Rodenstein op de Kersweg
De tabak van de Heuvelrug werd tot in de twintigste eeuw gebruikt als snuif- pruim- of pijptabak, maar heeft haar hoogtepunt in de achttiende eeuw al gehad. In de achttiende eeuw werd voor de sigaar de geurige tabak voor de dekbladen al geïmporteerd uit Midden- en Noord Amerika. Daar kwam in de negentiende eeuw de tabak uit Nederlands-Indië nog bij. Voor de vulling van goedkopere sigaren werden minder eisen gesteld. Tabaksteelt werd toen in een veel groter gebied gemeengoed. Het goed laten drogen en fermenteren van de volledige tabaksbladeren bleef belangrijk, en daar hadden ze op de Utrechtse Heuvelrug ervaring mee.
In het begin van de 19e eeuw, de tijd van Napoleon, kreeg de tabaksteelt in dit gebied een opleving. Boeren op de Heuvelrug deden een veldje tabak erbij of legden zich er helemaal op toe. Bij veel boerderijen of in het veld stond een schuur voor de tabaksteelt. Er zijn tabaksboerderijen, met de familie woonde het vee en de tabak onder één dak. Rijke tabakshandelaren en eigenaren van landgoederen bouwden speciale tabaksschuren.
Amerongen – educatief centrum Het Utrechts Landschap op de Veenseweg Oost
Karakteristiek is de lengte van de schuren: 30 tot 35 meter, 10 tot 15 meter breed en voor en achter van grote deuren voorzien als toegang voor wagens. Het houtwerk is zonder uitzondering aan de buitenzijde zwart geteerd. De schuren waren uitgerust met voorzieningen in de vorm van kleppen voor natuurlijke ventilatie. De bladen werden opgehangen aan spijlen om te drogen. Vervolgens werd vijf tot zes weken de ventilatie gestopt om de bladeren te laten ‘broeien’. Deze fermentatie bevorderde de kleur en het aroma van de tabak. Vervolgens werd opnieuw geventileerd.
In het gebied Amerongen, Elst en Rhenen staan nog vele tabaksschuren en tabaksboerderijen. Een aantal ervan is door een ingrijpende renovatie geschikt gemaakt voor bewoning, met behoud van het karakteristieke uiterlijk. Het tabakspakhuis ‘de Napoleonsschuur’ in Amerongen is er een voorbeeld van. Plantage Willem III in Elst is teruggegeven aan de natuur. Enkele tabaksschuren zijn gerestaureerd. Op Burgemeester Jhr. H. van den Boschstraat 46 staat een oude tabaksschuur, verbouwd en ingericht als tabaksteeltmuseum. Daar is veel meer te zien en te horen over de vroegere tabakscultuur in dit deel van Utrecht.
De tabak uit deze streek was geen grondstof voor de latere sigarenindustrie, zoals sigarenfabriek Ritmeester in Veenendaal. Zij importeerde haar tabaksbladeren, net als sigarenfabriek Ribbius Peletier in Utrecht.
| Datering | vanaf 1800 |
| Adres | Diverse in Elst, Rhenen, Amerongen, gemeente Utrechtse Heuvelrug |
| Soort | gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | specifiek grondgebonden regionale agro-industrie |
Elst – tabaksschuur op de Vissersweg
Elst – verbouwde tabaksschuur op de Rijksstraatweg, architect Huibers en Jarring
