Na de eerste steenlegging is schoorsteenbouwer Harm Meijer eind 2018 begonnen met de opbouw van een unieke schoorsteen. Op de Vlampijpstraat in Utrecht was dit tot 2011 de laatste schoorsteen van Werkspoor. Het ontspanningsgebouw sieren met een fabrieksschoorsteen, dat was de bedoeling van de architect. De schoorsteen komt weer terug, de werkzaamheden zijn begonnen.
In 2015 is USINE met een sponsoractie begonnen voor het herstel van een schoorsteen. De financiën kwamen in april 2018 rond en de omgevingsvergunning is toen door de gemeente afgegeven. Naast de sponsors van het eerste uur uit 2015 hebben enkele fondsen een bijdrage toegezegd en de gemeente Utrecht.
De starthandeling vond plaats in mei. Dat was net op tijd voor het Europees jaar van het cultureel erfgoed en in de maand mei was dat voor het industrieel erfgoed met in het bijzonder fabrieksschoorstenen. Op de valreep van de maand droegen wij er met de starthandeling voor een te herrijzen schoorsteen aan bij.
- Eerste stenen zijn gelegd – schoorsteenbouwer Harm Meijer en Elaine Vis van de PUG
Sponsors
Door de bijdrage van bijna 50 particulieren, bedrijven en fondsen is de financiering rond gekomen. Met een verzoek aan verschillende fondsen is een bijdrage toegezegd door het Fentener van Vlissingen Fonds, het PUG – Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, het K.F. Heinfonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds Utrecht. In april heeft de gemeente Utrecht haar bijdrage toegezegd. Op deze wijze is het budget van ruim € 50.000 verworven.
De locatie en planning
In 2015 is USINE begonnen met het project voor het herstel van de schoorsteen. Na de starthandeling eind mei 2018 blijft het nog even rustig aan de Vlampijpstraat. De nieuwe stenen worden in november aangevoerd. De werkzaamheden lopen door tot in het jaar 2019.
De eigenaar en de bouwer
Na 1982 is het terrein van Werkspoor ingedeeld als industrieterrein. Een stratenplan is ontworpen en de straatnamen herinneren aan Werkspoor, zoals de Vlampijpstraat. Werkspoor heeft vele ketels van bijvoorbeeld elektriciteitscentrales van vlampijpen voorzien. Het bedrijf Werkspoor is tot haar opheffing eigenaar geweest van het ontspanningsgebouw. Het ontspanningsgebouw is al vele jaren in handen van een particuliere eigenaar. Het gebouw kende achterstallig onderhoud, dit is in 2015 aangepakt. Verder onderhoud vindt dit jaar plaats en een nieuwe exploitant gaat beginnen.
De firma Harm Meijer uit Ten Boer kan nog een traditionele schoorsteen bouwen. Het bedrijf put uit een ruime ervaring. De afgelopen jaren heeft het bedrijf al verschillende schoorstenen in Utrecht hersteld, zoals de tuindersschoorstenen in Leidsche Rijn en bij fabriek Neerlandia aan het Merwedekanaal.
Schoorstenen
Schoorstenen zijn lange tijd de symbolen van welvaart geweest. De opkomende industriesteden in de 19e eeuw presenteerden zich in afbeeldingen vaak met een skyline met veel schoorstenen. Vooraanstaande firma’s lieten hun schoorstenen voorzien van beeldmerken en hun naam. Veel van de oorspronkelijk ruim 12.000 fabrieksschoorstenen in Nederland werden volgens een vast patroon gemetseld. Aanvankelijk gebeurde dit met gewone bakstenen. Rond 1900 ging men hiervoor de radiaalsteen gebruiken.
Toen in de jaren 1960 de industrie een negatief imago kreeg, werd de schoorsteen het symbool van de vervuiling. Veel leegkomende fabrieken met hun schoorsteen werden als gevolg hiervan gesloopt. Daarmee verdwenen in de loop van de tijd vele monumenten van bedrijf en techniek en dus duizenden schoorstenen.
Het bedrijf Werkspoor en het ontspanningsgebouw
Werkspoor is met haar fabriek in 1912 begonnen op dit terrein van de voormalige gemeente Zuilen. De werknemers woonden aan de andere zijde van het spoor. Het personeel maakte voor feestjes, kaartavonden etc. gebruik van fabriekskantines. De personeelsingang was via de spooronderdoorgang bij het Julianapark. Daar verrees in 1939 tegenover de portiersloge een ontspanningsgebouw, bezoekers hoefden niet meer via de portier het fabrieksterrein op.
- Het Ontspanningsgebouw in 1940, op de achtergrond de fabriek
Architect M.G. Duintjer kreeg de opdracht voor het ontwerp. Met het ontspanningsgebouw kwam er alle ruimte voor avond- en weekendactiviteiten. Werkspoor financierde het pand, collega-fabrikant de heer De Muinck Keizer van DEMKA schonk de muziekinstallaties met grammofoonplaten.
De schoorsteen staat boven de voormalige stookkelder. Zij heeft dienst gedaan tot in de jaren 1960. Van de schoorstenen op het terrein bleef zij als enige na de sluiting van de fabriek in 1982 staan. Oude schoorstenen vervallen als ze niet gebruikt worden. De stenen lagen los en daarom is ze door haar bouwvalligheid in december 2011 afgebroken. Het zeshoekige basement van 4 meter hoogte is er nog. In de originele schoorsteen zat een kruisvormig sierpatroon van gele stenen en dat komt terug.
Bericht 4 mei 2018, update 20 december 2018
