Bruggen, poldergemalen, de suikerindustrie, gasfabrieken, verwarmingsinstallaties: Utrecht en machinefabrieken gingen vanaf het begin van de industrialisatie hand in hand met elkaar. Des te opmerkelijker dat er nu geen schoorsteen meer overeind staat. Stichting USINE spant zich in om oude tijden te doen herleven en plaatst de oude schoorsteen van Werkspoor terug.
Fabriekscomplex van Werkspoor in Utrecht in 1966 – HUA502541
Utrecht was al vroeg in de 19de eeuw een populaire vestigingsplaats voor ijzer- en machinefabrieken. De firma Verloop begon al in 1818 met een ijzergieterij, later werd deze fabriek overgenomen door Van der Wall Bake als Utrechtsche IJzergieterij. . Aan de Croeselaan in de stad Utrecht begon Van de Wall Bake een tweede onderneming Damlust, een werkplaats die zich bezighield met treinrijtuigen. IJzergieterij De Waal & Van Diest koos in 1860 de Croeselaan als vestiging voor een ijzergieterij. Later was het de uit Tilburg afkomstige familie Smulders die in Utrecht op twee locaties concurrerende fabrieken opende, waarvan machinefabriek Jaffa uitgroeide tot de bekendste. In Amersfoort werd de fabriek Bronswerk erg bekend dankzij de verwarmingssystemen en ketels die het produceerde. Van de gebouwen is nu nog maar weinig over.
Amersfoort – Wagenwerkplaats
De (herstel)werkplaatsen van de spoorwegmaatschappijen werden rond 1880 gevestigd in de stad Utrecht, om begin 20ste eeuw voor het onderhoud van goederenwagons te verhuizen naar Amersfoort. In Amersfoort hebben de loodsen in 2008 een nieuw bestaan gekregen onder de naam Wagenwerkplaats. De werkplaatsen in Utrecht schakelden over op de productie van spoorweg onderdelen, wissels en seinpalen en de elektrificatie van het spoor.
Utrecht – Werkspoorkwartier in 1964
Werkspoor
Uiteindelijk zou de stad Utrecht in de zware industrie met name bekend worden door twee grote bedrijven: Werkspoor en DEMKA. Werkspoor begon in 1913 aan het Merwedekanaal met de fabricage van locomotieven, treinstellen, spoorbruggen en machines. Enkele beroemde bruggen zijn er gebouwd, zoals de Hef in Rotterdam, de Waalbrug bij Nijmegen, de Bommelse Brug bij Zaltbommel en de Moerdijkbrug – stuk voor stuk werden ze vanuit de werkhaven in Utrecht per schip vervoerd naar de locatie.
Werkspoor had een eigen gieterij voor de grote machineonderdelen. Naast rollend materieel en bruggen werden er bij Werkspoor ook ketels voor elektriciteitscentrales gebouwd. Die tak hield het tot 1981 vol. De grote industriehallen uit 1959 hebben tegenwoordig een andere bestemming, met de populaire evenementenlocatie onder de naam Werkspoorkathedraal als paradepaardje.
DEMKA ca 1960 terrein Amsterdamsestraatweg zijde Amsterdam-Rijnkanaal Utrecht HUA57877
DEMKA
De staalfabriek van De Muynck Keizer, afgekort DEMKA, vestigde eveneens in 1913 haar fabriek aan het Merwedekanaal. DEMKA beschikte in de wijk Zuilen over een eigen smelterij waar staal werd gemaakt. Basisgrondstoffen waren ruw en oud ijzer. In de gieterij werden veel gietstukken gegoten voor allerlei afnemers, waaronder de scheepsbouw. In de walserij werd draadstaal getrokken en later kwam er een platwalserij voor meer specialistische staalsoorten. De fabriek hield in 1983 op te bestaan, slechts enkele in de jaren 1960 gerealiseerde fabriekshallen op industrieterrein Lage Weide zijn bewaard gebleven.
De machinefabriek die bekend zou komen te staan onder de welbekende naam Jaffa is helaas vrijwel geheel gesloopt.
Fabrieksterrein machinefabriek Jaffa in 1925 omgrensd door de Groeneweg, Vleutenseweg en Oude Rijn
Naar de volgende schoorsteen . .
De serie beperkt zich tot nog bestaande getuigen van industrialisatie in de provincie.
