Al in 1366 is op deze locatie een sluis aanwezig. De Goejanverwellesluis ligt in de Lange Weidsche Boezem. Zij verzorgt de verbinding tussen de Oude Rijn en de Hollandse IJssel. Maar de aanhouding van prinses Wilhelmina doet haar naam weerklinken.
Oudewater Hekendorp schutsluis Goejanverwellesluis
Er bestaan tegenstrijdige verklaringen over de herkomst van de naam Goejanverwelle. Het zou de term voor zeevisser zijn, de sluis was de plek waar ze werden uitgewuifd. De meest plausibele verklaring is, dat de sluis en de gelijknamige dijk in het begin van de 15e eeuw hun naam kregen door toenmalig landeigenaar Goe Jan Verwelle. Boten konden sinds de aanleg van de sluis in 1366 de verbinding onderhouden tussen Katwijk en de Noordzee of Utrecht, de Vecht en de Zuiderzee. De huidige Goejanverwellesluis is in de zeventiende eeuw met een brug gerealiseerd.
De sluis is vooral bekend door de aanhouding van prinses Wilhelmina van Pruisen. De patriottische beweging zorgde rond 1787 voor veel onrust in Nederland. Zij verzetten zich het centralistische en ondoorzichtige beleid met vriendjespolitiek van de stadhoudersgezinde kliek. Prinses Wilhelmina vond dat haar man de stadhouder prins Willem V van Nassau van Oranje onvoldoende optrad tegen dit in haar ogen gespuis. Haar man hield zich toen overigens inderdaad wat angstig veilig uit het zicht in het oosten van het land.
Dat was niet naar het idee van Prinses Wilhelmina. Zij reisde in 1787 met haar gevolg per koets van Nijmegen naar Den Haag om hulp te winnen onder de orangisten. En nu zou die koets zijn tegengehouden bij de Goejanverwellesluis door die vermaledijde patriotten. In werkelijkheid vond die aanhouding plaats in de nabijheid van Haastrecht aan de Vlist. Na haar aanhouding is zij vervoerd naar de boerderij naast de Goejanverwellesluis.
Daarmee leek haar reis vergeefs te zijn geweest. Maar de broer van Wilhelmina, de koning van Pruisen, was dermate verbolgen over het voorval dat hij met een leger van 20.000 man het huis van Oranje te hulp schoot. Vele patriotten ontvluchten het land en voor enige tijd was het gezag van het huis van Oranje weer hersteld. Met de Bataafse revolutie van 1794 kwamen de patriotten overigens aan de macht. Willem V en zijn vrouw vluchtten toen naar Engeland. Maar toen had de Goejanverwellesluis al geschiedenis geschreven.
Sluiskolk van de schutsluis en de sluiswachterwoning in Goejanverwelle
Als industrieel erfgoed is de sluis een voorbeeld van wat in de veertiende-zeventiende eeuw het technisch vermogen toen kon maken. Het is een vroeg voorbeeld van een kolk die uit metselwerk bestaat en schutdeuren van hout. De weg loopt erover heen met een gemetselde boogbrug. De schutdeuren werden met draaiwerken open en dicht gezet, de zogenaamde kaapstanders. Door de reputatie sinds 1787 heeft de sluis wel vernieuwingen gehad, maar is in grote lijnen goed geconserveerd gebleven, inclusief de sluiswachterswoning.
Eigenaar van de sluis, waterschap De Stichtse Rijnlanden, heeft de sluis volledig gerestaureerd. In 2021 is nog lekkage bij de houten dorpels onder de deuren verholpen. De sluiswachterswoning is in het bezit gekomen van Vereniging Hendrick de Keyzer. Daarmee heeft het erfgoed een duurzame toekomst gekregen. De boerderij naast de Goejanverwellesluis (niet op de afbeelding) dankt aan het voorval nog steeds zijn naam: Prinsessenboerderij. De sluis en de sluiswachterswoning zijn Rijksmonument.
| Datering | 14e/17e eeuw en later |
| Adres | Goejanverwelle 74, 3467 PR Hekendorp gemeente Oudewater |
| Soort | omgeving met objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water verbonden bebouwing |
