Het hoofdpostkantoor van Utrecht opende in 1924 op de Neude. Het gebouw was vooral nodig als telefooncentrale. Nu is er de bibliotheek te bezoeken.
Het nieuw geopende postkantoor aan de Neude, foto 1928
In de jaren 1920 moest het hoofdpostkantoor van Utrecht wel verplaatst worden van Achter de Dom naar een nieuwe locatie. Maar dat kwam vooral door de vlucht van de telecommunicatie. De vele telefoonverbindingen moesten geschakeld worden, en dat vroeg ruimte en een centrale plaats. De bouw van dit gebouw was in 1920 een stevige ingreep in het centrum van de stad Utrecht. Op de locatie stonden gebouwen van de vertrokken Munt, het waren karakteristieke historische panden tot en met een gevelrij aan de Oudegracht. Die zijn allen gesloopt.
Het hoofdpostkantoor is ontworpen door Joseph Crouwel (1885-1962). Hij was in dienst bij de architecten De Bazel en Berlage en de Rijksgebouwendienst. Crouwel werd bij deze laatste dienst uiteindelijk Rijksbouwmeester. Behalve postkantoren en scholen door het hele land ontwierp hij in Utrecht gebouwen op het Veeartsenijterrein. Zijn stijl is sterk beïnvloed door de Amsterdamse School maar wordt als functioneler en minder uitbundig gezien.
De centrale hal, vroeger met de loketten voor het hoofdpostkantoor, nu openbaar toegankelijk voor de bibliotheek
Dat laatste blijkt bepaald niet uit het imposante Utrechtse postkantoor! De centrale hal is indrukwekkend, waarmee gehoopt werd dat het vertrouwen uit zou stralen voor een toen voor velen nieuw communicatiemiddel, de telefoon. De hal is rijk voorzien van beelden en decoraties gemaakt door Hendrik van den Eijnde (1869-1939) in nauw overleg met Crouwel. Met sterke Art Deco elementen (neo-egyptisch) symboliseren ze het postwezen en maken het belang duidelijk dat men daaraan hecht: de post verbindt landen en mensen over de hele wereld met elkaar. De beelden kwamen overigens pas enkele jaren na de opening van het gebouw, het bouwbudget was in 1924 op.
Telefonistes internationale lijnen onder de kap in 1938
Het hoofdpostkantoor Neude was van de Rijks Post-, Telegraaf- en Telephoonkantoor (PTT). De eerste telefooncentrale van de stad Utrecht was al in de buurt gehuisvest: die de Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij. Deze particuliere maatschappij begon rond het jaar 1890 op de bovenverdieping van het Grote Vleeshuis in de Voorstraat. Voor de vele verbindingen was een draadinstallaties gemonteerd op het dak van het pakhuis van Lammerts van Bueren op de Neude. Die plek was niet toevallig. De Neude heeft als voordeel dat het centraal in de stad ligt en voor als centraal punt voor de communicatiekabels kwam dat goed uit. Vanaf 1924 kwamen vanuit alle stadswijken de dikke telefoonkabels te liggen naar de Neude en daar liggen er nog steeds vele van in de ondergrond.
De verdiepingen van het hoofdpostkantoor werden ingericht voor het maken van telefonie verbindingen. Dat ging eerst nog met telefonistes, maar werd al vlot door automatisch werkende relais uitgevoerd. Die elektronische relais waren in hoge kasten gemonteerd, zodat alle kabeltjes op de juiste relais aangesloten konden worden. De relaiskasten stonden uiteindelijk op elke verdiepingsvloer. Door technische ontwikkelingen konden er gelukkig al snel meer telefoonverbindingen gelijktijdig over een kabel lopen, anders had de centrale het aantal telefoonaansluitingen niet kunnen bijbenen. Desondanks was het gebouw op de Neude al snel te klein. In 1960 kwam er een grote telefooncentrale op de Fockema Andreaelaan bij. Ook die centrale is in 2017 voor een groot deel gesloopt. Kleinere wijkcentrales staan nog verspreid in de stad en verliezen ook al hun functie.
Ontmanteling van de KPN telefooncentrale, het vm hoofdpostkantoor op de Neude in 2015
De Post op Neude verloor in 2011 haar functie en dat met name omdat het gebouw niet meer nodig was voor de telefonie. KPN huurde nog tot 2016 de verdiepingen. In 2015 werden de laatste relaiskasten voor de telefonie uit het gebouw getild, zie boven. De telefoonkabels liggen nog steeds naar het gebouw en zijn nu verbonden met een digitale centrale, geplaatst in een kleine ruimte. Het gebouw was al vroegtijdig verkocht aan een projectontwikkelaar. Een ombouw van het gebouw naar een winkelfunctie met de bibliotheek van de stad is in de jaren 2018-2020 uitgevoerd.
Een doorsnede van het gebouw met de nieuwe indeling
Postkantoren uit het begin van de vorige eeuw zijn ware kathedralen; een schril contrast met het postagentschap in de supermarkt dat nu de functie heeft overgenomen. In de kelder is niet alleen veel ruimte voor de stalling van fietsen, ook een supermarkt is er te vinden. In de fietskelder is een kleine expositie te vinden over de functie van het gebouw voor de post en de telefonie en de ontwikkeling die daarvan in dit gebouw heeft plaatsgevonden. De vestiging van de bibliotheek heeft dit prachtige gebouw voor iedereen toegankelijk gemaakt.
| Datering | 1920 |
| Adres | Neude 11-12, 3512 AE Utrecht |
| Soort | gebouw van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | plaatselijk gebonden communicatiebedrijf |
