Het waterbedrijf van Doorn is van alle waterleidingbedrijven in het land het langst in particuliere handen gebleven. Visser & Smit uit Papendrecht verkocht haar systeem ook in Doorn, vooral door haar initiatief. Pas in 2011 werd waterleidingbedrijf Doorn onderdeel van Vitens.
De drinkwatervoorziening was tot in de 20e eeuw grotendeels particulier: het zijn de eigen putten en waterkelders die moesten voorzien in de dagelijkse behoefte. In dorpen en steden waren er ook gemeenschappelijke pompen. Ze staan nog in diverse plaatsen op de dorpspleinen of markten. In de periode 1880-1900 voldeed dit systeem niet meer, om een aantal redenen: door de ontdekking van bacteriën, de groeiende bevolking en de toenemende vervuiling van oppervlaktewater en grondwater. Er kwamen grootschaliger drinkwatervoorzieningen.
Het exploiteren van een waterleidingbedrijf werd vaker overgelaten aan het particulier initiatief. Een sterke dirigentenrol lag wel bij de gemeentelijke overheid, niet alleen de aanleg- en bouwvergunning, ook de afgifte van de concessie. Bedrijven vroegen de gemeentelijke overheid om toestemming, en soms na jaren kwam een vergunning af. De gemeentes gaven de concessie niet zomaar. Na consultaties onder gegadigden kon de concessie naar een concurrent gaan.
In Doorn werd in 1903 besloten om de concessie te vergeven aan de nieuw opgerichte NV Bronwaterleiding Doorn. De NV is opgericht door vier investeerders uit de omgeving van Papendrecht en drie Doornse ingezetenen. In Papendrecht zit het bedrijf Visser & Smit, indertijd aannemer en ontwikkelaar van waterleidingbedrijven en initiatiefnemer van de NV in Doorn. Visser & Smit bouwde en exploiteerde meer dan 20 waterleidingbedrijven.
Het waterleidingbedrijf bestond uit een pompgebouw, aangedreven door een stoomketel in een ketelhuis met schoorsteen, een reinwaterkelder, een watertoren en, niet de kleinste investering, een ondergronds transportleidingensysteem naar de afnemers. Visser & Smit had alle disciplines in huis, inclusief een familielid Visser als architect.
Het complex van NV Bronwaterleiding Doorn aan de Woestduinlaan werd in 1903 in gebruik genomen. Naast een watertoren bestond het uit een pomphuis, een bedrijfswoning en de onzichtbare infrastructuur van waterleidingen. De watertoren is gemetseld, boven in de toren zit een geklinknageld stalen vat voor 150 m3 water. In de Utrechtse Heuvelrug werd het water van 40 meter diepte opgepompt. Het was direct gebruiksklaar, helder en schoon. De dienstwoning werd in 1910 vergroot en het pomphuis in 1912 uitgebreid. Een modernisering van het bedrijf vond recenter rond de millenniumwisseling plaats. De functie van de watertoren was al door moderne pompen overgenomen.
Te klein voor zelfstandig bestaan
In 2007 bemoeide het toenmalige Ministerie van Milieu zich met de gang van zaken bij het laatste particuliere waterleidingbedrijf van Nederland. Het bedrijf zou met zijn zeven medewerkers te klein zijn om doelmatig te kunnen opereren, waardoor de eisen van milieuhygiëne in het gedrang zouden kunnen komen. De opname van het Bronwaterleidingbedrijf Doorn in een groter geheel is dringend gewenst’, stelt het ministerie. In 2011 was het zover, Vitens heeft het bedrijf overgenomen inclusief de 4.100 aansluitingen.
In 2019 deelde Vitens mee dat de winning in Doorn kwetsbaar is en de zuiveringsinstallatie aan vervanging toe. Op termijn stopt de productie van water en komen de gebouwen vrij voor andere functies. Doorn heeft met de twee besproken gebouwen, beiden rijksmonument, industrieel erfgoed met een geheel eigen historie.
Datering | 1903 |
Adres | Woestduinlaan 55, 3941 XB Doorn gemeente Utrechtse Heuvelrug |
Soort | industriële omgeving en objecten van cultuurhistorische waarde |
Trefwoord | nutsbedrijf voor de drinkwatervoorziening |