De vissershaven van Spakenburg was ooit een Zuiderzeehaven. De marktkramen die elke weekdag uit de gemeente vertrekken komen uit de lange historie in de vishandel. Aan de oude haven staat nog een veilinggebouw. De spuikolk is weer terug en een speciale waterkering is in 2011 aangebracht.
Rechts de oude en links de nieuwe haven Spakenburg met de visafslag aan het hoofd
Al sinds de 15e eeuw is op deze plaats sprake van een Zuiderzeehaven. Het dijkdorp Spakenburg ontstond bij de spui van de in 1469 afgesloten Spakenburger gracht. In 1749 werd deze spui vervangen door een stenen sluis. Aan het eind van de 17de eeuw was de sluismond al als zeehaven in gebruik. Een sterke groei van de vissersvloot ging gelijk op met de groei van de bevolking in de 19e eeuw en leidde in Spakenburg in 1886 tot de aanleg van een nieuwe haven.
Spakenburg voer met een speciaal type platbodem, de botter. Met de botters werd in alle seizoenen vis gevangen: in het voorjaar haring en ansjovis, in de zomer bot en paling, en in de winter spiering en garnalen. De vangsten werden in de haven verkocht, vanaf 1918 op de gemeentelijke veiling. In de verre omgeving van Spakenburg werd de vis uitgevent. Zo is de ambulante handel en handel op markten in Spakenburg geworteld geraakt.
De visafslag van 1923 tot 1985, nu te bezichtigen
In 1752 kreeg de haven een grote opknapbeurt. In de 19e eeuw maakte de beroepsvisserij in Spakenburg een explosieve groei door. Het aantal schepen ging van 34 in 1812 naar 193 in 1892. In 1871 verscheen het eerste uitbreidingsplan van de haven. Die plannen gingen niet door, omdat er in die tijd al gedacht werd over drooglegging van de Zuiderzee. Maar in 1886 kwam er wel een oostelijk gelegen nieuwe haven. Voor de vissersvloot werd de haven uitgediept en voorzien van twee havendammen. De oude haven werd gerenoveerd. Door de aanleg van de Afsluitdijk van 1923 tot 1931 en de latere inpolderingen van het IJsselmeer zijn de vissers vrijwel verdwenen. Alleen in Urk heeft een vissersgemeenschap zich gehandhaafd.
In 1949 is in Spakenburg de spuikolk en een gedeelte van de oude vissershaven, de achter de sluis gelegen binnenhaven, gedempt. Op de kop staat nog de gemeentelijke visafslag, een Rijksmonument. De oude dam met haar bebouwing heeft nog een authentieke uitstraling. De dam is volgebouwd met visserswoningen en kleine bedrijfspandjes die met visserij te maken hebben of hadden. Het is als geheel een beschermd dorpsgezicht.
In 2011 is door middel van een reconstructie de spuikolk hersteld, inclusief het aanzicht van de sluis met sluisdeuren. In 2016 is de haven bestand gemaakt tegen hoge waterstanden. Een speciale afzinkbare kering schaadt de authentieke aanblik van de haven het minst. Botters zijn er ook nog en de enige botterwerf van het land: Botterwerf Nieboer. Het Klederdracht- en Visserijmuseum is deels gevestigd in een oude visrokerij, een rijksmonument op de Oude Schans uit 1877.
| Datering | 1752 en 1918 |
| Adres | Oude Haven en Havendijk, 3751 Spakenburg, gemeente Bunschoten |
| Soort | omgeving en objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water verbonden bebouwing en regionale bedrijvigheid |
Reconstructie van de spuikolk in 2011
Aanleg van de hoogwaterkering
