De Nederlandse Watertoren Stichting staat er voor dat watertorens waardevol en bijzonder zijn en de moeite waard om te behouden. In 2015 pleit de stichting al 25 jaar voor een bescherming als monument. Toen de stichting begon waren slechts vier torens een rijksmonument.
De watertoren van paleis Soestdijk, foto J. van Galen RCE in 2008
De oudste watertoren van Nederland staat in de provincie Utrecht in Baarn. Om precies te zijn, in Soestdijk bij het paleis. De watertoren was oorspronkelijk bedoeld om met een krachtige waterstraal de waterfonteinente bedienen. Deze watertoren was al rijksmonument.
In 1990 waren het nog andere tijden. Waterleidingbedrijven zagen het toen als hun plicht om overbodige watertorens netjes op te ruimen. De monumentenzorg vond panden pas echt interessant, als ze van voor 1800 waren. In de provincie Utrecht is dat slechts één watertoren: Emmapark paleis Soestdijk. In die situatie van statusvrije watertorens moest verandering komen.
De oprichters van de Nederlandse Watertoren Stichting riepen op 11 juli 2015 de officiële organisatie in het leven. De Stichting verschafte het bestuur een podium en status, zodat ze gehoord werden. Bovendien biedt een organisatie de mogelijkheid om geld in te zamelen en een kring van begunstigers op te bouwen, een achterban.
De eerste watertoren van de provincie voor een waterleidingbedrijf, de watertoren Lauwerhof in Utrecht
Een eerste doel was het uitbrengen van een boek over watertorens. Het verscheen in 1989. Het volgende doel was de oprichting van de stichting. Van websites hadden de leden van het bestuur nog helemaal niet gehoord, van email ook niet. Wel van tijdschriften, dus verscheen in juni 1991 het eerste nummer van het Watertorennieuws. Nu is de website www.watertorens.nl het belangrijkste hulpmiddel voor communicatie van de stichting, met onder andere een uitvoerig bestand van gegevens en afbeeldingen van bijna alle Nederlandse watertorens.
Wat betreft het behoud van watertorens bleken de jaren van opgeruimd staat netjes en desinteresse al gauw voorbij. Het zat de stichting mee. De waterleidingbedrijven begonnen al spoedig te begrijpen dat het veel aantrekkelijker is om overbodige watertorens te verkopen dan ze te slopen. Het eerste levert geld op, het tweede kost geld. En het is niet goed voor je reputatie om als sloper bekend te staan! Ook de monumentenzorg deed zijn best en meer dan de helft van de torens is inmiddels een beschermd monument. Jonge monumenten zijn ook belangrijk en de grens is tegenwoordig een leeftijd van 50 jaar.
Een groot deel van de watertorens is zodoende de laatste 25 jaar in handen gekomen van een enthousiaste nieuwe eigenaar, die herbestemming als bijvoorbeeld woning of kantoor nastreeft. In veel gevallen met een prachtig resultaat, dat de stichting graag onder de aandacht brengt en beloont door middel van de tweejaarlijkse Watertorenprijs. Deze prijs bestaat sinds 1994. Helaas zijn er ook torens, waarvan de herbestemming nog niet is geslaagd. Het is niet vanzelfsprekend dat het zomaar altijd goed gaat. Het kost de eigenaar vaak grote inspanningen en veel geld. Soms te veel, en dan moet de eigenaar het opgeven. Een slechte zaak, want het verval slaat toe als er niet in een toren wordt geïnvesteerd. Waakzaamheid blijft geboden!
