Markante gebouwen met een industrieel rijk verleden om zuinig op te zijn. Maak kennis met een doorsnee van dit erfgoed. Gebouwen die een rijke historie van het werkend leven laten zien. Andere industriële panden hebben recent een nieuwe functie gekregen.
Utrechtsestraatweg 149 Rhenen, fabriek Pako
USINE heeft in 2020 een inventarisatie afgerond. De inventarisatie bestreek de periode wederopbouw, soms recenter en soms ouder. De periode wederopbouw (1945-1965) heeft bijzondere gebouwen voortgebracht, met geheel op de functie van het bedrijf afgestemde vormen. Een kleine selectie van deze gebouwen wordt getoond en industriële panden die recent een nieuwe functie kregen.
PAKO in Rhenen
De fabriek in metaalwaren vh Paardekop in Rhenen is rond het jaar 1938 verdiept in de Lekdijk gebouwd en recent gerenoveerd, zie bovenstaande foto. De fabriek is gebouwd voor de productie en verkoop van lepels en vorken, cassettes en andere metaalwaren. Het bedrijf heet nu PAKO en maakt nog steeds gebruik van het pand. PAKO fabriceert en verkoopt buitenverlichting, hekwerken, deuren en ander buitenmeubilair. Een deel van het pand is ingericht als kantoor en verkoopruimte van een ander bedrijf.
Dorpsstraat 30, Doorn; Automobielbedrijf Alblas (beeld Google Maps)
Automobielbedrijf in Doorn
Het links afgebeelde pand is een fraai voorbeeld uit de periode wederopbouw. De rond 1960 gebouwde garage heeft een sobere stijl. De functies zijn goed afleesbaar met de werkplaats, magazijnen, bovenwoning en de in een latere periode toegevoegde showroom. Het pand is gebouwd in opdracht van Automobielbedrijf P.C. Alblas. De garage staat in de Dorpsstraat van Doorn en is als industrieel erfgoed het beschermen waard.
Ringweg Randenbroek 110 Amersfoort Parkhuis Elisabeth Groen, foto Fred Oosterhuis
Parkhuis in Amersfoort
In Amersfoort is na een lang traject de inrichting van park Elisabeth Groen afgerond. Als een groene long in Amersfoort sluit Elisabeth Groen aan op park Randenbroek en in het verlengde de Heiligenberg. Het park bestrijkt het terrein van het voormalige St. Elisabethziekenhuis. Van dat ziekenhuis is alleen het uit 1967 daterende ketelhuis met de schoorsteen blijven staan. De schoorsteen behoort tot de laatste nog ambachtelijk gebouwde fabrieksschoorstenen. Het metselwerk is uitgevoerd met gewone gele baksteen, in plaats van de voor schoorstenen meestal speciaal gebakken radiaalsteen. De stijl van de schoorsteen heeft nauwe verwantschap met de wederopbouwarchitectuur. Het ketelhuis is verbouwd tot horecagelegenheid ‘Het Parkhuis’.
Heygraefflaan 26 Maarsbergen fabriek voor zonwering De Graaf
Fabriekspand in Maarsbergen
Ook zo’n prachtig (her)bruikbaar gebouw staat in Maarsbergen. Rond 1950-1960 heeft het bedrijf in zonwering J.W. de Graaf aan de Heygraefflaan een op maat gesneden bedrijvencomplex gerealiseerd. Met productiehallen, opslag en kantoor kent het een geheel eigen vorm en vormgeving. Inmiddels is het als bedrijfsverzamelgebouw in gebruik. Een plaats voor dit pand op de erfgoedlijst van de gemeente Utrechtse Heuvelrug zou niet misstaan.
Stationsweg 1-3 Maarn voormalig stationsgebouw
Het voormalig station van Maarn
In de gemeente Maarn staat een al in 1972 gesloten station voor de spoorwegen. In de buurt van Maarn deed de Nederlandse Spoorwegen lang aan zandwinning. Zand uit de Utrechtse Heuvelrug werd elders in Nederland gebruikt voor de fundering van spoorlijnen. Maarn was voor passagiers een halteplaats. Het station was voor het rangeerterrein veel groter en heeft zelfs een apart seinhuis. Van daaruit werden de sporen voor de goederentreinen omgezet naar de zandwinning. Nu staat het stationsgebouw pal naast het spoor tussen Utrecht en Arnhem. Tot voor kort stond het te verkommeren. Een nieuwe eigenaar heeft het pand geheel in oude luister gerenoveerd. Er zijn er nu werkplekken voor een bedrijf gevestigd. Het lijkt of de tijd er sinds 1895-1910 heeft stilgestaan.
Rijndijk bij 8 Wijk bij Duurstede transformatorhuisje
Transformatorhuisjes alom
Energie bracht in de periode wederopbouw vrijwel overal de industrie tot bij huis, zoals melkmachines op de boerderij. De transformatorhuisjes zijn het zichtbaarst bewijs. Op de foto staat het huisje aan de Ringdijk bij Wijk bij Duurstede. Bij de aanleg in 1958 liepen de elektriciteitsdraden nog bovengronds. Het energiebedrijf in de provincie Utrecht, de PUEM, liet voor veel gebouwtjes een eigen ontwerp maken. Veel ontwerpen zijn van de toenmalig huisarchitect H.E. Schulte. Vorig jaar is in boekvorm een overzicht van zijn werk uitgekomen.
Bedrijventerrein Lage Dijk IJsselstein vanuit de lucht (beeld Apple kaarten 3D)
Aparte industrieterreinen
De periode van de wederopbouw is ook de tijd van de aanleg van aparte industrieterreinen. Aanvankelijk gebeurde dat eerst in de grotere gemeentes, maar na 1970 in vrijwel elke plaats die in lokale werkgelegenheid wilde voorzien. Straatnamen als Ambachtstraat, Nijverheidsweg, Industrieweg of later Elektronweg en Energieweg werden gemeengoed. Links staat een luchtfoto van Bedrijventerrein Lage Dijk in IJsselstein, dat medio jaren 1950 nog Industrieterrein Provincialeweg werd genoemd.
Schaverijstraat 9-15 Utrecht Werkspoorfabriek, foto’s Zecc Architecten-Stijn Spoelstra
Fabriekshal in Utrecht voor het ‘nieuwe werken’
In het Werkspoorkwartier in Utrecht vindt volop vernieuwing plaats. In 2011 bracht de gemeente een nieuwe visie uit: de transformatie van het bedrijvengebied naar het nieuwe werken. Met dat nieuwe werken wordt onder andere de verandering van werk van werkplaats naar kantoor en van grootschalig naar kleinschalig bedoeld. De aan Schaverij gelegen fabriekshal van Werkspoor, een 140 meter lange loods uit circa 1960, heeft in 2020 een transformatie ondergaan. In de hal zijn verschillende bedrijven gevestigd, waaronder Bierbrouwerij De Leckere en het Museum van Zuilen.
Kanaalweg 64 Utrecht – villa, kantoor en pergola Jongerius, foto André Russcher
Fabrikantenwoning en kantoor in Utrecht
De renovatie of restauratie van een bijzonder gebouwencomplex in de stad Utrecht is recent volledig afgerond. Tussen de familiewoning van de fabrikant Jongerius en het kantoor van de fabriek voor voertuigen en brandstof is de pergola hersteld. Met de eigenzinnige architectuur van de fabrikant zelf, vormt het geheel een kleurrijk beeld aan de Kanaalweg.
Amersfoortseweg 10-f Huis ter Heide – vm station ‘Huis ter Heide’
Station Huis ter Heide
Menig in Soesterberg gelegerde Amerikaan heeft er een pintje gedronken: Café-restaurant Spitfire zat lange tijd in het al in 1943 gesloten station Huis ter Heide aan de spoorlijn Bilthoven-Zeist. Van het spoor is niets meer terug te vinden. Aan de overzijde van de straat is het fietspad naar Bilthoven een aanrader. Dat fietspad ligt op het tracé van de voormalige spoorlijn. Het stationsgebouw is in 2020 volledig gerestaureerd en wacht op een nieuwe exploitant.
Zeedijk Utrecht – Lubro bakkersbeeld terug
Broodfabriek in Utrecht
De broodhoorn werd van 1948 tot 2004 geblazen aan de Zeedijk in Utrecht. De Lubro broodfabriek leverde aan vele eigen filialen in de stad. Bezorgers vertrokken vanaf dit adres naar hun wijk. De restauratie van de fabriekshal en het kantoor is in 2020 afgerond. In de fabriekshal zijn dure stadswoningen ingebouwd. Het teruggeplaatste bakkersbeeld van Jo Uiterwaal blaast nieuw leven in de herinnering aan de oorspronkelijke functie van het gebouw.
Zandweg 218 De Meern – RWZI (beeld Apple Kaarten 3D)
Rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI)
In het jaar 2020 maakten we kennis met een virus waar we ons van willen ontdoen. Industrieel erfgoed geeft een beeld van industrie en techniek. De techniek waarmee we ons van vuil water wilden ontdoen, kwam eind jaren 1950. Het te lang scrabble-woord rioolwaterzuiveringsinstallatie (afgekort RWZI) van De Meern uit 1958-1960 behoort tot de oudste van de provincie. Als erfgoed vormt het een mooie herinnering aan een toen pas uitgerolde techniek. Laten we hopen dat we in 2021 kennis kunnen maken met een (medische) techniek die een zelfde effect gaat veroorzaken.
