Een machinefabriek aan de Hollandse IJssel specialiseerde zich al vroeg: naar baggervaartuigen en bijbehorende machines. Dat is al meer dan 140 jaar de kracht van Machinefabriek De Hollandsche IJssel in Oudewater. Nieuwe plannen voor het terrein erkennen de waarde van het industrieel erfgoed.
Oudewater – luchtfoto van Machinefabriek Hollandsche IJssel op de Westerwal ca 1980
Ir. Gerrit Johan Wilhelm de Jongh studeerde civiele techniek in Delft en deed ervaring op met de aanleg van spoorbanen. De spoorbanen in Nederland liggen op grondlichamen die in de veenachtige gebieden pas na veel grondverzet stevig genoeg waren. In 1872 werd De Jongh ondernemer en stapte in de markt voor baggermaterieel, als een van de eersten.
Aan de Hollandse IJssel in Oudewater kwam een nieuwe fabriek: Machinefabriek De Jongh. De eerste ontwerpen waren al drijvende machines, baggermolens met toebehoren. De fabriek kreeg een grote order voor de levering van een kleine stoombaggermolen voor gebruik in Nederlands-Indië. Met elke order leerde het bedrijf. Er zouden nog vele orders volgen.
Machinefabriek De Jongh en Co met baggermachine in 1875
Grondverzet met een stoom-excavator
Aan het einde van de negentiende eeuw werd de baggerindustrie van Nederland een bedrijfstak met grote machines. Grote waterwerken vereisten nieuwe techniek: zand en klei moesten op grotere diepte worden gebaggerd en in grotere hoeveelheden verwerkt. Het was de tijd van de stoommachines. Daarvoor gebruikte Rijkswaterstaat als eerste in Nederland een uit Engeland geïmporteerde stoombaggermolen. In de bakermat van de industrialisatie waren deze al langer in gebruik. Ook Nederlandse aannemers begonnen met kleine stoombaggermolens van 6 tot 25 pk, zij werden ingezet voor licht baggerwerk in kanalen en grachten.
De meeste molens kwamen eerst nog uit het buitenland. Dat veranderde rond 1870. In 1877 telde Nederland 110 stoombaggervaartuigen. Drie jaar later stonden er al 160 geregistreerd. Ook het aantal ondernemingen dat baggermolens en zuigers maakte, nam na 1875 snel toe. Er ontstond een gespecialiseerde bedrijfstak voor baggervaartuigen en baggermaterieel.
Terrein met fabrieksgebouwen in Oudewater
De eerste stroomlevering van Oudewater kwam van de elektriciteitscentrale van het bedrijf, zo rond 1900. De productiehallen waren lange tijd van hout en zijn in 1922 en 1955 naar eigen ontwerp en fabricage vervangen door ijzerconstructies. Het zijn de bedrijfshallen die er nog staan en als altijd hebben voldaan.
Het kantoorpand op de Westerwal
BV Machinefabriek De Hollandsche IJssel, voorheen De Jongh en Co, heeft haar bedrijf nog steeds in Oudewater aan de Hollandse IJssel. Het bedrijf begon met emmerbaggermachines, maar al snel ook cutterzuigers toen de centrifugaalpomp dit mogelijk maakte. In de werkplaatsen worden eigen onderdelen gemaakt, maar meer en meer wordt de machine samengesteld uit onderdelen geleverd door derden. Een eigen ontwerpafdeling houdt controle over de te leveren baggermachines.
Een gespecialiseerd baggervaartuig in 2011
Gespecialiseerde machines voor kleine watergangen en milieubaggerwerk is het specialisme geworden. De baggeraars weten voor dit gespecialiseerde werk De Hollandsche IJssel te vinden, jarenlange betrouwbaarheid en service geeft de geleverde machines een lange levensduur.
Oudewater had op deze plek al rond de milleniumwissel plannen voor woningbouw. De naastliggende veevoederfabriek heeft ze daarvoor al prijsgegeven. Vaak is een dergelijke aankondiging een voorbode van een stop op investeringen en een ontmoediging van bedrijfsambities. De Hollandsche IJssel heeft geknokt voor haar bestaan en na jarenlange onzekerheid keerde in 2013 het tij: de machinefabriek mocht van de gemeente op haar locatie blijven.
Na zeven jaar lijken de partijen tot een vergelijk gekomen te zijn. In 2020 heeft Oudewater nieuwe plannen van Westerwal Wonen bv wereldkundig gemaakt. Daarin wordt de waarde van het industrieel erfgoed erkend en kan de gemeente aan de vraag naar woningen voldoen. Het beeldkwaliteitsplan uit 2021 geeft uitgewerkte plannen prijs naar een ontwerp van bureau West8.
Oudewater – plan Westerwal Hollandsche IJssel, gemeente 2021
Machinefabriek De Hollandsche IJssel in Oudewater vertelt met haar lange historie lokale en internationale geschiedenis en hopelijk blijft dat zo.
| Datering | 1872-1922-1955 |
| Adres | Westerwal 24-36, Oudewater |
| Soort | industriële omgeving en gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water verbonden en centraal in het land gelegen bedrijvigheid |
