Een fabriek in het centrum van de stad? Van 1908 tot 1982 waren drie panden naast de Winkel van Sinkel een Fabriek van Wetenschappelijke Instrumenten. De binnenstad van Utrecht was een logische plaats voor meer van deze bedrijven.
Ganzenmarkt Utrecht – voormalige locatie van de NV Fabriek en Magazijn van Wetenschappelijke Instrumenten vh J.C.Th. Marius
Elke locatie in het hart van de stad Utrecht heeft al diverse bestemmingen gehad. Bovenstaande panden behoorden van 1908 tot 1982 tot de NV Fabriek en Magazijn van Wetenschappelijke Instrumenten vh J.C.Th. Marius.
Bovenaanzicht van de gebouwen in 1925; links naast de Winkel van Sinkel
Marius kwam uit Arnhem en was daar in 1866 gestart met het maken van instrumenten. In 1881 verhuisde het bedrijf naar een pand aan het Oudkerkhof in Utrecht. Utrecht had een Universiteit, een Academisch Ziekenhuis en de enige opleiding voor Diergeneeskunde. In 1908 opende de N.V. Fabriek en Magazijn van Wetenschappelijke Instrumenten vh J.C.Th. Marius op de Ganzenmarkt een glasblazerij, slijperij en mechanische werkplaats, toonzaal en kantoor. Als magazijnruimten konden de oudere kelders onder het gebouw gebruikt worden.
De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) bemoeilijkte de import van diverse artikelen. Het gaf de Nederlandse ondernemingen een impuls voor eigen fabricage. Het bedrijf kocht in volgende jaren twee buurpanden op de Ganzenmarkt voor de uitbreiding van het bedrijf. Ook het terrein achter het pand tot de Vinkenburgstraat werd bebouwd met nieuwe werkruimten, zie de foto rechts.
In 1982 verhuisde het bedrijf naar elders en de panden op de Ganzenmarkt werden verkocht. De buurman kon uitbreiden, de Winkel van Sinkel was bank Vlaer & Kol geworden en inmiddels in de AMRO bank opgegaan. Al na enkele jaren was door de fusie van AMRO tot ABN-AMRO de uitbreiding niet meer nodig.
Naamplaatje NV Fabriek en Magazijn van Wetenschappelijke Instrumenten vh J.C.Th. Marius
In 1985 werden de bovenverdiepingen verhuurd aan het Landelijk Ondersteuningsinstituut voor Kunstzinnige Vorming (LOKV). Zij kregen een eigen opgang met een door architect Mart van Schijndel vormgegeven entree. Op straatniveau werd het pand als winkel verhuurd. Velen kennen het als de lampen- en designwinkel Kwartier. In 2015 is er supermarkt Boon geopend. Binnen doet in het pand niets meer aan een fabriek denken, behalve het enorme formaat.
Marius was niet de enige instrumentenmaker in de stad Utrecht. Het pand van het Tandheelkundig magazijn van de fa. G.J. & D. Tholen op de hoek Jutfaseweg en Vondellaan is voor deze firma in 1928 gerealiseerd. Het bedrijf zat daarvoor op de Oudegracht. In het souterrain van onderstaand pand waren de showrooms van de firma. De instrumentmakers werkten op de ruime verdiepingen met hoge ramen voor veel licht. Van 1918 tot 1970 gaf de firma Tholen het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde uit. Daarnaast was Tholen de uitgever van verschillende vakboeken in de Tandheelkunde. Het pand heeft door de vestiging van de Rijnlandse Hypotheekbank medio jaren 1980 de naam Rijnlandhuis gekregen. Nu is het de locatie van een notariskantoor.
Jutfaseweg hoek Vondellaan Utrecht – vm Tandheelkundige Instrumenten Tholen
De stad Utrecht met haar Universiteit en Academisch ziekenhuis kende in de industriële periode verschillende instrumentenfabrieken. Deze fabrieken maakten instrumenten en artikelen voor de laboratoria, tandartsen, artsen, dierenartsen, opticiens, ziekenhuizen, onderwijs etc. Een eeuw geleden waren er verschillende bedrijven:
- Chirurgische Instrumentenfabriek vh Loth & Stöpler (Trans 1)
- Optische en andere medische instrumenten Kagenaar (Begijnekade 20, Jekerstraat)
- Chirurgische instrumenten enz. Laméris (Oudegracht, Biltstraat 449, Monseigneur van de Weteringstraat 130/132, nu Laméris Group)
- Instrumentenmaker en medische hulpmiddelen firma Harting-Bank (Pauwstraat)
- NV Fabriek van Wetenschappelijke Instrumenten voorheen J.C.Th. Marius (Oudkerkhof, Ganzenmarkt 4/10)
- NV Nederlandse Instrumenten Fabriek, bekend geworden als NIEAF nu Wabtec in Ede (Wolvenstraat 18/36, Jutfaseweg 205, Vrieslantlaan 6,)
- (Wolvenstraat 18/36, Jutfaseweg 205, Vrieslantlaan 6)
- Weegschalen en -instrumentenfabriek Firma W.C. Olland (Oudegracht, Voorstraat, Begijnehof, Biltstraat, De Bilt, Nieuwegein)
- Tandheelkundig magazijn van de fa. G.J. & D. Tholen (Jutfaseweg 1)
De maakindustrie is inmiddels grotendeels uit Utrecht verdwenen, van Stöpler en Harting-Bank zijn nog vestigingen in de stad. Laméris is als Ootech in Ede te vinden, NIEAF is een merknaam geworden van Wabtec in Ede. En zo gaf vooruitgang in de wetenschap bedrijvigheid, mits er een goede plek gevonden kon worden.
| Datering | 1908 |
| Adres | Ganzenmarkt 2-6 |
| Soort | gebouw van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | centraal in het land gelegen bedrijvigheid |
.
