Industrielint Vaartsche Rijn: bedrijvigheid in Nederland ontstond vooral aan de waterwegen, voor de aan- en afvoer van goederen en bezoekers. Aan de oudste waterwegen zijn de oudste bedrijven te vinden. In Utrecht is dat aan de Vaartsche Rijn.
De Vaartsche Rijn met Trip en watertoren Helling op Heuveloord, Pastoefabriek en Giel&Co op Rotsoord in 2016
Het Vaartsche Rijngebied is een industrielint uit de negentiende eeuw, waar vooral de bouwmaterialen-, tegel-, steen- en pannenbakkerijen floreerden. Toch vestigden zich er in de loop der decennia veel andere industrietakken, profiterend van de ligging aan een belangrijke aan- en afvoerweg: het water. Tot in de twintigste eeuw was de Vaartsche Rijn in Utrecht belangrijk voor de handel. Handel die zich voor een groot deel tot in die tijd afspeelde tussen de Oosterkade en de Westerkade.
Scheepvaart op de Vaartsche Rijn tussen de Oosterkade en de Westerkade in 1926
Watertoren ‘De Helling’ op Heuveloord staat er sinds 1906. En in dat gebied verderop langs de Vaartsche Rijn waren grotere bedrijven gevestigd, steenfabrieken, tegelfabrieken en handelaren in bouwmaterialen waarvan Trip groot was in de import van basismaterialen en anderen voor hout uit landen rond de Oostzee. De ooit zo dominante daar aanwezige tegel-, steen- en pannenbakkerijen zijn op enkele locaties nog herkenbaar aanwezig.
Er staat nog een klein bedrijfsgebouw van de voormalige steenbakkerij en bouwmaterialenhandel Erven Trip & Co.. Trip zat al vanaf de 18e eeuw op dit terrein als transportbedrijf: vervoer per schip vanuit Duitsland en België van natuursteen, kalksteen en steenkool. Ook werden de klanten per schip bediend. Op het terrein stonden tras- en kalkmolens. De loods was bedoeld voor cementopslag. De tegelfabriek van Ravesteyn is vrij goed bewaard gebleven en in een steeg naast deze fabriek staan nog de voormalige bedrijfswoningen.
Machinefabriek De Klop werd in originele stijl herbouwd in 2018
De indusytrialisatie kwam na 1860 ook op deze terreinen. Het gebouw dat wij kennen als UMS-Pastoe is begonnen als machinale meubelfabriek in een oude fabriekshal van faience- en tegelfabriek ‘Holland’. UMS-Pastoe had haar bedrijf in de periode van 1918 tot 2015 en breidde het daar flink uit. Ook het fouragebedrijf Giel & Co had haar vestiging op Rotsoord. Direct daarnaast staat de herbouwde machinefabriek ‘De Klop’. De machinefabriek heeft maar kort bestaan, het gebouw met terrein werd daarna een voederfabriek. Eerst was het De Adelaar en later stond het bekend als Vicona. Na de onverwachte sloop in 2007 is de herbouw in 2018 opgeleverd.
Utrecht Neerlandiakade – de chemiefabriek van Stoop, later draadindustrie Neerlandia en in 2016 naar een woonbestemming
Verderop aan de Vaartsche Rijn staat aan de Jutfaseweg de voormalige tegelfabriek Ravesteyn, tegeltableaus in de gevel herinneren aan haar bestaan. Op de punt waar de Vaartsche Rijn en het Merwedekanaal samen komen staat een clustertje aan industrieel erfgoed. De kapokfabriek Ubico (voor o.a. matrassen), stoomblekerij Hoeksema en een voormalige scheepswerf. Draadindustrie Neerlandia en steenbakkerij De Liesbosch, ofwel de restanten ervan, staan verderop richting Nieuwegein in wat vroeger nog tot de gemeente Jutphaas hoorde.
Er is in de loop van de jaren het nodige gebouwd, gesloopt en aangepast in dit industriële lint langs de Vaartsche Rijn. Er is nog voldoende aanwezig om dit erfgoed als kanaal gebonden ensemble te koesteren en te bezoeken.
| Datering | 19e en 20e eeuw |
| Adres | Jutfaseweg, Rotsoord, Heuveloord te Utrecht |
| Soort | industriële omgeving en gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water verbonden bebouwing en regio overschrijdende bedrijvigheid |
