Clichéfabriek Biegelaar & Jansen: hoog- en diepdruk konden in de nieuwe 20e eeuw niet economisch functioneren zonder gebruik te maken van de moderne clichétechniek. Verschillende bekende clichéfabrieken waren in Utrecht gevestigd.
Utrecht – het voormalig pand van Clichefabriek Biegelaar & Jansen op de Wolter Heukelslaan
In Utrecht zijn grote namen gevestigd geweest in de clichétechniek: de Clichéfabriek Photogravure aan de Oudegracht 27 later Neroc op Bemuurde Weerd OZ 28/Gruttersdijk 26, N.V. Clichefabriek ‘Utrecht’, Rommerts & Van Santen BV op Oudegracht 213/Zwaansteeg en daarvoor nog op Jeruzalemstraat 9, clichéfabriek Van Zijl op de Bemuurde Weerd OZ 19, clichéfabriek The Graphic-Arts op de Nieuwekade 1 en NV Grafische Kunstinrichting vh Biegelaar & Jansen aan de Wolter Heukelslaan 66. Nu lijkt een clichéfabriek het minst op een fabriek, het werk leek meer kantoor of werktafel gebonden.
Wat doet een clichéfabriek?
Cliché’s zijn een soort mallen voor drukmachines. Voor letters was er de lettermal, maar afbeeldingen konden alleen met zeefdruk, steendruk of gravuretechnieken e.d. afgedrukt worden. De uitvinding van de zincografie of lijncliché bracht daar na 1850 verandering in. Dit beeldproces werd geleidelijk vervolmaakt en zo kon langs fotografische weg een afbeelding op een zinken plaat overgebracht worden. Met de rastertechniek van na 1880 ontstond een zeer goed werkend procedé: grijstinten werden verdeeld in zwarte puntjes van verschillende grootte. Dat betekende niet alleen een besparing op inkt, het product op papier droogde ook veel sneller. In de 20e eeuw maakte de techniek een grote vlucht: het aantal afbeeldingen in drukwerk nam fors toe en reproducties van kunstwerken werden op goedkope wijze beschikbaar voor een groot publiek. Clichéfabrieken richtten zich op het hoogwaardige drukwerk.
Biegelaar & Jansen in Utrecht
Het complete pand
In 1905 richtten J.B.P. Biegelaar en E. Jansen een clichéfabriek op in Maarssen. Jansen overleed enkele jaren later. Met de omzetting in 1914 naar een N.V. en de inbreng van een groot kapitaal verhuisde het bedrijf in hetzelfde jaar naar Utrecht. Van verzekeringsmaatschappij Piëtas werd een pand overgenomen, Wolter Heukelslaan 66 (voorheen Mengelberglaan). J.B.P. Biegelaar was directeur en na hem zijn zoon, de familie woonde boven het kantoor van het bedrijf. De clichéfabriek vervaardigde clichés voor hoog- en diepdruk, maar gaf ook zelf geïllustreerde werken en grafisch werk uit. In de oorlogsjaren kwamen de technieken goed van pas voor vervalsingen van drukwerk voor de ondergrondse.
Verhuizing naar Maarssen
Bij de groei van het bedrijf bleef de clichéfabriek in Utrecht en verhuisde de eigen diepdrukkerij naar de Nijverheidsweg in Maarssen. Tot de technieken behoorde inmiddels het maken van fotolitho’s voor offsetbedrijven, etsen voor diepdrukcilinders en drukplaten voor diepdrukkerijen. Het aantal medewerkers groeide tot enkele honderden. In de jaren 1970 waren uitbreidingen nodig door de sterke ontwikkeling van kleurendruk. Biegelaar & Jansen werd gekocht door de Telegraaf groep en verhuisde in 1975 volledig naar Maarssen.
Einde van de clichéfabrieken
Clichéfabrieken werden fotolithografisch reproductiebedrijven. Maar digitale technieken maakten eerst de fotolithografie voor drukwerk overbodig en inmiddels zijn de drukmachines van een digitale overbrengingstechniek voorzien. Biegelaar & Jansen is in 2013 failliet gegaan en in 2021 zijn de bedrijfsgebouwen in Maarssen gesloopt. Andere clichéfabrieken hielden er al eerder mee op.
In de Wolter Heukelslaan waren de achter het kantoorpand staande bedrijfsgebouwen al na de verhuizing van 1975 gesloopt. Alleen het pand aan de statige laan resteert en doet in niets aan een clichéfabriek denken, overigens ook niet aan een verzekeringsbedrijf.
| Datering | (bedrijf in 1914) |
| Adres | Wolter Heukelslaan 66, 3581 SV Utrecht (vh Mengelberglaan) |
| Soort | gebouw van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | lokale bedrijvigheid |
