‘Gebruikte Stenen’ is een vierdelige documentaire over het industrieel erfgoed in de provincie Utrecht. Elk deel van 20 minuten belicht vanuit een andere invalshoek de historie, ook met gebouwen die nog steeds een industriële functie hebben.
Interviewster Nadya Sewradj bezocht een selectie van deze bijzondere gebouwen en bouwwerken met een rijke geschiedenis. Zij spreekt met deskundigen en (oud-) medewerkers die laten zien hoe belangrijk de gebouwen en bedrijven zijn als cultureel erfgoed en wat hun maatschappelijke, sociale functie is geweest. Verschillende plaatsen in de provincie komen aan bod.
‘Wat de grond ons geeft’ – Grondgebonden industrie en fabrieken van gebruiksproducten van natuurlijke materialen.
Het eerste thema is ‘Wat de grond ons geeft’ (link), over fabrieken die werkten op de opbrengst van het land. We gaan naar Veevoederfabriek Cereol in Utrecht, in 1908 begonnen als de Stichtse Olie- en Lijnkoekenfabriek, dat een nieuwe bestemming heeft gekregen. Beelden van de Olie- en Lijnkoekenfabriek van Ulbe Twijnstra zijn opgenomen. Sigarenfabriek Ritmeester in Veenendaal wordt bezocht, vervolgens de voormalige steenfabriek IJsselstein in Montfoort, en bezoeken tussendoor met filmbeelden en foto’s ander locaties in Vianen, Elst, Wijk bij Duurstede en Breukelen.
‘Voor het nut van iedereen’ – Gebouwen voor nutsvoorzieningen zoals stroom, water, post en telefonie.
Het thema van aflevering twee is ‘Voor het nut van iedereen’ (link), over voorzieningen om de bevolking te voorzien van stroom en gas, van schoon drinkwater of van post en telefonie. We gaan naar Pompstation Soestduinen, een historisch waterleidingcomplex uit 1902 in de gemeente Soest, dat nu eigendom is van Vitens. Bezoeken tussendoor de oudste watertorens van de provincie in Utrecht, Doorn, Woerden en gaan vervolgens naar het imposante PTT gebouw op het Neude te Utrecht. Daarna nemen een kijkje bij de elektriciteitscentrales van Pegus in Utrecht, bij een schakelstation in Zeist, een transformatorhuisje in Schalkwijk en elektriciteitsmasten bij Breukelen. Vervolgens is er aandacht voor waterbeheersing met enkele gemalen in Kamerik, Eemnes en Zevender.
’De verplaatsende mens’ – Infra-gebonden industrie rondom wegen, spoor en water.
Het thema van deel 3: De verplaatsende mens. Presentatrice Nadya bezoekt het fabrieksterrein van autobussenfabrikant Den Oudsten in Woerden. De fabriek is in 2001 gesloten. Oud-medewerkers leiden haar rond, en ze maakt ook een ritje in een Den Oudsten-bus die tot 1996 in het streekvervoer werd gebruikt. Vervolgens maken we kennis infrastructuur, een verkeersbrug ontworpen door architect Dudok, een scheepswerf voor botters in Spakenburg, het Amsterdam-Rijnkanaal en met vele tolhuizen die nog in onze provincie staan. Ze gaat daarna naar de Wagenwerkplaats in Amersfoort, een industrieel complex waar de Nederlandse Spoorwegen onderhoud uitvoerden aan de treinen. Nu vinden daar in verschillende gebouwen allerlei culturele en bedrijfsmatige activiteiten plaats, grotendeels dankzij de inzet van burgers uit het aangrenzende Soesterkwartier. Ze kijkt onder meer in het pand waar nu Holland Opera is gevestigd. De aflevering wordt afgerond met unieke beelden van oude stations te Baarn, Abcoude, Mijdrecht, Amersfoort en Houten.
‘Hoezo geen maakindustrie?’ – Utrecht had en heeft nog veel maakindustrie voor producten en machines
In deze laatste aflevering gaat het om de vraag ‘Hoezo geen maakindustrie?’ Dat blijkt anders bij het bezoek aan het bedrijf Sola in Zeist, bekend van bestek en pannen. Het is in 1922 opgericht door een lid van de familie Gerritsen, die begin twintigste eeuw aan de basis stond van de zilverindustrie in Zeist. Tussendoor zijn er beelden van Johnson-Wacx in Mijdrecht, een wasserij in Baambrugge, Pastoe in Utrecht, pannenfabriek Monier in Woerden en vatenfabriek Greif in Vreeland. Verder een reportage over machinefabriek De Hollandsche IJssel in Oudewater. Daar worden al ruim 140 jaar baggermachines gemaakt die internationaal worden ingezet. Ter afsluiting gaan we Den Dolder. Fabriek ‘De Duif’ voor zeep en schoonmaakmiddelen is al lang geleden overgenomen door Remia. De oude fabrieksdelen van ‘De Duif’ zijn nog goed te zien. Het deel sluit af bij de zeepfabriek van Jutphaas en beelden van andere locaties met industrieel erfgoed.
Johan van Kempen van Beeldland heeft in samenwerking met de provincie Utrecht, RTV Utrecht en USINE in 2016 de vierdelige documentaire gerealiseerd. Alle delen zijn uitgezonden op RTV Utrecht in 2016 en de uitzending wordt herhaald in mei 2018. De documentaire is financieel ondersteund door de provincie Utrecht, het VSB Fonds, het Prins Bernard Cultuurfonds, het KF Heinfonds en het Fentener van Vlissingenfonds.
Voor meer informatie: Beeldland – info@beeldland.nl
