De eerste spoorbrug van Utrecht werd nodig toen in 1843 de tweede spoorlijn van Nederland tussen Amsterdam-Utrecht-Arnhem aangelegd werd. Inmiddels zijn er een spoorbrug uit 1966 en een moderne brug uit 2003: de DEMKA- en de Werkspoor spoorbrug.
Twee generaties bruggen: de DEMKA spoorbrug uit 1966 en de Werkspoor spoorbrug uit 2003
De eerste spoorbrug uit 1843 kruiste de Keulse Vaart en daar ging een beweegbare brug overheen. Het nieuwe Merwedekanaal in 1892 slokte de Keulse Vaart op. Het Merwedekanaal in Utrecht was breder dan de Keulse Vaart. De spoorbrug bleef gewoon dienst doen. Dat veranderde pas rond 1900.
Tegen het eind van de negentiende eeuw waren locomotieven, goederentreinen en bijzonder vervoer allemaal aanzienlijk zwaarder geworden. De bruggen konden die belasting alleen aan als met lage snelheden over de brug werd gereden. Met de toename van het treinverkeer bleek de oude beweegbare brug een te grote beperking. Te vaak moest gestopt worden voor scheepvaart. Een nieuwe vakwerkbrug met een zogenaamde gebogen bovenrand werd in het jaar 1900 in gebruik genomen. Ze had een doorvaartbreedte van 40 meter. Door de hoge doorvaarthoogte konden de gemotoriseerde schepen probleemloos passeren. De spoorbruggen in de stad Utrecht kwamen ongeschonden de Tweede Wereldoorlog door.
De nieuwe brug uit 1900 werd niet naar DEMKA vernoemd. De DEMKA-fabriek kwam pas in 1913. Pas toen DEMKA uitbreidde aan de overkant van het kanaal kwam er in 1957 een fietspad langs deze brug als verbinding tussen de DEMKA-locaties. Daarna werd de spoorbrug in de volksmond de DEMKA brug genoemd.
De oude DEMKA spoorbrug over het Merwedekanaal met op de achtergrond de DEMKA fabriek in 1930
In 1966 was er al ruim tien jaar een reden om de brug te vervangen. Het Merwedekanaal werd in 1952 verbreed tot Amsterdam-Rijnkanaal. Het succes van het oude kanaal maakte een verbreding noodzakelijk. Voor de grotere schepen moest op de plek van de brug de bocht in het kanaal verruimd worden. De spoorbrug kwam over een erg flauwe kanaalbocht te liggen waardoor zelfs een aanzienlijk grotere overspanning nodig was. De nieuwe stalen boogbrug werd in 1970 in gebruik genomen, de brug is 255 m lang en heeft een vrije overspanning van 173 m tussen de brugpijlers. De nieuwe overspanning werd gemaakt op het nabij gelegen terrein door Werkspoor. Deze brug kreeg vanaf het begin DEMKA-spoorbrug als naam, ook het fiets- en voetpad is bij deze brug aanwezig.
Roloplegging pijler DEMKA spoorbrug
De DEMKA spoorbrug is geheel naar de techniek van die tijd gebouwd. En daaraan zit een bijzonderheid vast. Sinds jaar en dag werd ijzer geklinknageld. Maar al voor de Tweede Wereldoorlog werden verkeersbruggen gelast en in de oorlog zelfs voor het eerst schepen. Dat betekende een enorme besparing in materiaal en ging bovendien veel sneller. Na de oorlog werd de lastechniek gemeengoed.
Bij het lassen was de NS echter erg voorzichtig. Treinen zorgen immers voor bijzondere belastingen op bruggen. Het lassen aan een spoorbrug werd pas omstreeks 1970 toegestaan. De DEMKA-spoorbrug met een ontwerp uit 1966 is dus nog met klinknagels in elkaar gezet. Ook fraai bij bruggen uit deze en oudere tijden zijn de opleggingen. Geheel naar de sterkteleer van die tijd zijn ze met rollen, scharnieren of glijdend uitgevoerd.
In dit traject is inmiddels het spoor verdubbeld, waardoor een tweede brug gebouwd moest worden. De Werkspoorbrug kwam in 2003 in gebruik en is een moderne gelaste brug. De DEMKA-brug is daarna gerenoveerd, de bevestiging van de rails op de brug is geheel vernieuwd. De brug is veel stiller geworden en kan nog lang mee.
| Datering | 1966 |
| Adres | Amsterdam-Rijnkanaal, Keulsekade te Utrecht |
| Soort | omgeving met objecten van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water en spoor verbonden bebouwing |
