De Demka-spoorbrug ligt in Utrecht en overspant het Amsterdam-Rijnkanaal. De Demka-spoorbrug is uit 1966 en ligt naast een moderne spoorbrug uit 2003, de Werkspoorbrug.
Twee generaties bruggen: de DEMKA-spoorbrug uit 1966 en de Werkspoor-spoorbrug uit 2003
In 1843 werd de tweede spoorlijn van Nederland tussen Amsterdam-Utrecht-Arnhem in gebruik genomen. De spoorlijn kruiste de Vecht en er kwam een draaibrug over de rivier, toen onderdeel van de Keulse Vaart. Het Merwedekanaal nam in 1892 grotendeels de scheepvaart over. Dit kanaal kruiste eveneens de spoorlijn tussen Utrecht en Amsterdam. Een vaste spoorbrug ging het kanaal overspannen met een doorvaarthoogte die voldoende was voor de vrachtvaart.
De grote vakwerkbrug met een gebogen bovenrand werd in het jaar 1890 in gebruik genomen. De spoorbrug had een doorvaartbreedte van 40 meter. Door de hoge doorvaarthoogte konden de gemotoriseerde schepen probleemloos passeren. De brug werd toen nog niet naar Demka vernoemd. De fabriek van de N.V. Nederlandse Staalgieterij J.M. de Muinck Keizer (DEMKA) kwam hier pas in 1913. Pas toen Demka in 1950 uitbreidde aan de overzijde van het kanaal, en er in 1957 een voetpad langs de brug werd geklonken, werd de spoorbrug in de volksmond de Demkabrug genoemd.
De oude DEMKA-spoorbrug over het Merwedekanaal met op de achtergrond de DEMKA-fabriek in 1930
In 1966 was er al ruim tien jaar een reden om de brug te vervangen. Het Merwedekanaal werd in 1952 verbreed tot Amsterdam-Rijnkanaal. De bij een bocht in het kanaal gelegen brug was eigenlijk te smal, maar werd gehandhaafd. Dat lukte niet meer toen het succes van het kanaal een verbreding noodzakelijk maakte. In 1965 werden deze werkzaamheden uitgevoerd over een lang tracé, de verbreding van 70 meter naar 100 meter. Voor de grotere schepen moest op de plek van de brug de bocht in het kanaal verruimd worden. Die verruiming was nog beperkt, want langs het industrieterrein Lage Weide kon het kanaal maar 70 meter breed blijven. De spoorbrug kwam desondanks in een erg flauwe kanaalbocht te liggen waardoor zelfs een aanzienlijk grotere overspanning nodig was. De nieuwe stalen boogbrug werd in 1970 in gebruik genomen, de brug is 255 m lang en heeft een vrije overspanning van 173 m tussen de brugpijlers. De nieuwe overspanning werd gemaakt op het nabij gelegen terrein door Werkspoor. Deze brug kreeg vanaf het begin DEMKA-spoorbrug als naam, ook het fiets- en voetpad is bij deze brug aanwezig.
Roloplegging pijler DEMKA-spoorbrug
De spoorbrug is geheel naar de techniek van die tijd gebouwd. En daaraan zat een bijzonderheid. Sinds jaar en dag werd ijzer geklinknageld. Maar al voor de Tweede Wereldoorlog werden verkeersbruggen gelast en in de oorlog zelfs voor het eerst schepen. Dat betekende een enorme besparing in materiaal en ging bovendien veel sneller. Na de oorlog werd de lastechniek gemeengoed.
Bij het lassen was de NS echter erg voorzichtig. Treinen zorgen immers voor bijzondere belastingen op bruggen en niet al het staal was even betrouwbaar. Het lassen aan een spoorbrug werd pas omstreeks 1970 toegestaan. De spoorbrug met een ontwerp uit 1966 werd nog met klinknagels in elkaar gezet. Ook fraai bij bruggen uit deze en oudere tijden zijn de opleggingen. Geheel naar de sterkteleer van die tijd zijn ze voor het opvangen van uitzettingen met rollen, scharnieren of glijdend uitgevoerd.
In dit traject is inmiddels het spoor verdubbeld, waardoor een tweede brug nodig was. De Werkspoorbrug kwam in 2003 in gebruik en is een moderne gelaste brug. De Demkabrug is daarna gerenoveerd, de bevestiging van de rails op de brug werd geheel vernieuwd en voegloos uitgevoerd. De brug is veel stiller geworden en kan nog lang mee.
| Datering | 1966 |
| Adres | Amsterdam-Rijnkanaal, Keulsekade te Utrecht |
| Soort | omgeving met objecten van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water en spoor verbonden bebouwing |
Bijgewerkt op 8 juli 2024
