De maalderij en het silogebouw van de Coöp. Handelsvereniging Woudenberg-Maarn kwam er door de ontwikkelingen van de landbouw in Nederland. Hoewel ze niet door iedereen als esthetische aanwinst worden beschouwd, zijn de silogebouwen van graan- en veevoedergebouwen in Nederland te zien als de ‘kathedralen van het platteland’.
Maalderij met silogebouw van de Coöperatieve Handelsvereniging Woudenberg-Maarn
De eerste belangenverenigingen voor boeren richtten zich op het onderwijs. Vanaf 1895 werd dit gestimuleerd door de Nederlandse Boerenbond (N.B.B.). De belangenverenigingen verzorgden onderwijs, tentoonstellingen en gaven ledenbladen uit met o.a. prijsgegevens. Na de eeuwwisseling werd de N.B.B. omgevormd tot de Katholieke Nederlandse Boeren- en Tuindersbond (K.N.B.T.B.) en een aparte protestantse bond, de Christelijke Boeren- en Tuindersbond (C.B.T.B.). De bonden ontplooiden veel initiatieven zoals het oprichten van Boerenleenbanken en coöperaties die actief waren in de handel en (veelal later) de productie van kunstmest en veevoer. Uit het Nederlandsch Landbouw-Comité werd in 1899 het Centraal Bureau gesticht.
De landbouw ontwikkelde zich niet alleen door onderwijs. Door de toepassing van kunstmest groeiden de oogsten. Maar tot 1910 was het leveren van mengvoeders verboden. Tot die tijd waren de granen te kostbaar als veevoeder. Door de overschakeling van roggebrood naar het luxere tarwebrood en de groei van de oogsten kwam graan beschikbaar als veevoeder. Graanmaalderijen voor de productie van deze veevoeders kregen bestaansgrond. Er kwamen speciale samenstellingen voor voeders voor kippen en varkens. Voor de koeien waren er de veekoeken uit de lijnoliefabrieken.
De eerste maalderij van de Coöperatieve Handelsvereniging Woudenberg gelegen aan een bedrijfsspoorlijn nabij het station
In 1914 is de Handelsvereniging Woudenberg-Maarn met de door haar georganiseerde leden begonnen in de handel van kunstmest en granen. Langs de spoorlijn (lijn Amersfoort-Kesteren-Keulen) en nabij het station Woudenberg-Scherpenzeel werd een stenen loods gerealiseerd als maalderij. De vereniging werd in 1921 geregistreerd als de Coöperatieve Boerenleenbank en Handelsvereniging Woudenberg-Maarn bij de Kamer van Koophandel. In 1931 is de maalderij uitgebreid met een pakhuis. De Boerenleenbank kreeg een plek bij de coöperatie.
Na de Tweede Wereldoorlog ging het Centraal Bureau een voortrekkersrol spelen bij het geven van adviezen over de inrichting, het uitbreiden en het functioneren van deze bedrijven. ‘Een veel voorkomende fout is dat men eerst het gebouw ontwerpt en bouwt en dat men zich daarna pas realiseert, dat er ook nog een installatie in moet staan.’, luidde een van de kritieken op de bestaande praktijk.
Coöperatie Woudenberg met de Boerenleenbank rond 1955, foto Oud Woudenberg
Ook de industrialisering van de landbouw in de vorm van mechanisatie raakte na de oorlog in een grote stroomversnelling. Marshallhulp zorgde voor financiering van landbouwwerktuigen. De door tractoren aangedreven dorsmachines produceerden in korte tijd een grote hoeveelheid graan. De oogst kwam daardoor in enkele weken tijd binnen. De oogst moest gereinigd, gedroogd en opgeslagen worden en dat kon niet meer bij de boer op het erf. Opslagsilo’s kwamen in gebruik. Met goede ventilatie werd het drogen van de granen onder controle gehouden. Dit is de reden waarom in het eerste decennium na de Tweede Wereldoorlog aan veel coöperatiegebouwen grote rijzige graansilo’s verrezen, ook in Woudenberg.
In 1949 ging de opdracht voor het ontwerp naar de in Rotterdam gevestigde architect C.A. Sparreboom, hij ontwierp in samenwerking met het Centraal Bureau een aantal gebouwen. Zijn eerste bekende werk is het silogebouw van de Coöp. Boerenleenbank & Handelsvereniging Woudenberg- Maarn. De silo’s zijn van beton en werden voor de schoonheid omhuld met een gevel van metselwerk. Tot 1972 heeft de graanmaalderij “De Coöperatieve Landbouwvereniging en omstreken Woudenberg” gefunctioneerd. Het gebouwencomplex is een gemeentelijk monument.
De aan de overzijde van de Parallelweg staande gebouwen waren verbonden met een luchtbrug. Daarvan zijn de laatste sporen enkele jaren geleden gesloopt. Het gebouw van de maalderij en bank huisvesten nu verschillende bedrijven. In Woudenberg staat dit gebouw als een kathedraal voor de coöperatieve gedachte en de bloei in de landbouwsector.
| Datering | 1914-1949 |
| Adres | Parallelweg 2, 3931 MT Woudenberg |
| Soort | industriële gebouwen van cultuurhistorische waard |
| Trefwoord | van oorsprong aan spoor verbonden regionale agro-industrie |
