Een korte balans van 2015 over het industrieel erfgoed in de provincie Utrecht. Daar beginnen we het nieuwe jaar 2016 mee. Het is slechts een greep uit gebeurtenissen van het afgelopen jaar. De variatie is groot, van oud tot relatief nieuw, van pakhuis tot stuw, van sloop tot herbestemming. Dit jaar laat zien dat samenwerking, lef en creativiteit ook bij behoud van industrieel erfgoed hoort.
Amersfoort Watertoren Utrechtseweg, foto wikipedia
2015 is en 2016 wordt het jaar van de watertorens. In Utrecht is watertoren De Helling opgeleverd. Deze kreeg een restaurant op de top. De keuken zit in het vat met zitjes er omheen, een verdieping hoger overzie je de zuidelijke stad. De eigenaar van de watertoren in Woerden hoopt binnenkort met de verbouwing te kunnen beginnen. Ook enthousiast voor een watertoren? Vitens zet er maar liefst acht te koop. Amersfoort (foto) en Breukelen zijn de eersten in de reeks. Watertorens Overvecht en Lauwerhof in Utrecht en de watertorens van De Bilt, Lopik, Nieuwegein en Mijdrecht volgen. De watertorens van Doorn en Woudenberg blijven in bezit van Vitens. De eerste staat in beschermd gebied, de tweede is als enige in gebruik.
Een pakhuis op Oudenoord in Utrecht heeft een nieuwe bestemming gekregen: een supermarkt. Het pand is in 1895 gebouwd als graan- en grutterswarenpakhuis in opdracht van de firma Weduwe P.E. Pompe, het ontwerp is van architect J.A. van Straaten jr. Later heeft deze architect De Bijenkorf in Amsterdam ontworpen. Het pakhuis heeft een aantal jaren leeggestaan. Na het opknappen van de voorgevel ziet het er heel behoorlijk uit.
In De Meern zijn de geesten rijp gemaakt voor het slopen van een rotte kies: het gebouw van timmerfabriek Van den Brandhof. De verkoop van woningen en appartementen op dit sinds 2012 leegstaande terrein is net gestart. Het pand is relatief jong, periode wederopbouw, en potentieel industrieel erfgoed. Het dorp De Meern heeft en houdt weinig industrieel erfgoed op deze manier. Een rotte kies is het voor de projectontwikkelaar. Hij maakt reclame voor verantwoord wonen op deze plek.
Rijkswaterstaat heeft de vernieuwingsslag van verkeersbruggen over het Amsterdam-Rijn en het Lekkanaal afgerond. Historische bruggen zijn gesloopt: de Overeindsebrug bij Nieuwegein uit 1936, de Breukelerbrug uit 1956 en de Loenerslootsebrug uit 1937. De Maarsserbrug, de Meernbrug en de Jutphasebrug (foto), allen uit 1936, zijn bewaard gebleven en opgeknapt.
De gemeente Leusden heeft haar lijst van vier gemeentelijke monumenten in 2015 fors uitgebreid. De lijst telt nu bijna zestig panden, waaronder een weeghuisje met -brug, een brandspuithuisje, twee voormalige tolgaarderswoningen. Van het gebouwencomplex van de Coöperatieve Handelsvereniging/”Coöperatie Eemstroom” is plaatsing op de lijst de bedoeling (nabericht: in 2015 door de eigenaar tegengehouden).
Een tuinwijk voor arbeiders, Rhenen had die ook. Vreewijk was in de jaren 1920 gebouwd om arbeiders van goede, gezonde huisvesting te voorzien, te midden van veel groen. Vreewijk is in 2015 volledig gesloopt. Daarvoor in de plaats komen woningen in dezelfde stijl. Houdt dat ook de herinnering vast aan de kwaliteitssprong voor wonen door arbeiders in het begin van de 20e eeuw? Behoud van erfgoed blijft lastig.
In Utrecht heeft NS Stations haar bovenbouwwerkplaats met ketelhuis verkocht. Het pand uit 1905 staat aan de 2e Daalsedijk. Het is in 2013 geen gemeentelijk monument geworden, de eigenaar heeft dat tegen gehouden. Het zou wel behouden blijven, beloofde de toenmalige wethouder. De nieuwe eigenaar gaat het ruime terrein bebouwen met woningen. De voorgeschreven straatindeling veroorzaakt de sloop van het ketelhuis. Het bijzondere dak van de werkplaats met stalen spanten uit 1905 moet weg om een parkeergarage mogelijk te maken. De stad Utrecht en NS Stations zijn dat overeengekomen. Inschrijvers voor het project mochten geen alternatieven aanbieden. Zo gaat de prioriteit voor nieuwe woningen en het parkeren van auto’s ten koste van het behoud van wellicht de oudste en grootste werkplaats van de provincie. De gevels van de werkplaats blijven staan. Dat is een schrale troost.
Op industrieterrein Lage Weide in de stad Utrecht is het oudste industriële gebouw uit 1939 zonder enige discussie gesloopt. Machinefabriek Houttuin verhuisde en haar pand had geen enkele status. Verkoop van een leeg bouwterrein leek de eigenaar voordeliger dan met een pand dat in zijn ogen niet voldeed. Een sloopmelding is tegenwoordig voldoende. Het is erg gemakkelijk om te voorkomen dat iets erfgoed wordt.
De Zuluhangar op de voormalige vliegbasis Soesterberg zou gesloopt worden. Dat maakte het Ministerie van Defensie in april 2015 bekend. De oude Zuluhangar is een kroonjuweel van de Koude Oorlog. De Amerikanen hadden in de hal twee straaljagers staan die binnen vijf minuten de lucht in konden om vliegtuigen uit het voormalig Oostblok te onderscheppen. De hal staat op Camp New Amsterdam dat in eigendom blijft van Defensie. De sloop gaat niet door. Zeist maakt van de Zuluhangar een gemeentelijk monument! Dat besluit heeft ze in september 2015 genomen.
Rijkswaterstaat gaat de stuwcomplexen in de Lek opknappen. Na vijftig jaar zijn Hagestein en Amerongen er aan toe. Elk stuwcomplex bestaat uit een sluis, een stuw, een bedieningsgebouw en een vistrap. De stuwcomplexen zorgen vooral voor de bevaarbaarheid van de rivier. De vizieren van de stuw zijn in de zomer gesloten om het peil van het water hoog te houden. Stuwcomplex Hagestein is in 2014 aangewezen als Rijksmonument. Het complex is een gaaf voorbeeld uit de periode van de wederopbouw.
De monumentale Jeremiebrug is na vier jaar weer in gebruik genomen. De brug werd in 2011 ontmanteld om plaats te maken voor het station Utrecht Vaartsche Rijn. In de brug uit 1912 zijn de sporen van de paardentram naar Vreeswijk nog zichtbaar. De nieuwe locatie van de brug is het Maximapark Leidsche Rijn geworden. De brug hoeft niet meer open. Door de Vikingrijn gaan geen grote schepen.
De Utrechtse Stichting voor het INdustrieel Erfgoed (USINE) is een actie voor crowdfunding gestart voor het herstel van de laatste schoorsteen van het bedrijf Werkspoor. Met de wederopbouw van deze schoorsteen keert een stuk historie terug naar de wijk Zuilen. De crowdfunding heeft tot nu toe € 36.060 van de benodigde € 39.000 opgebracht. De actie is even opgeschort om de gemeente de gelegenheid te geven eind 2016 haar steun aan het project te effectueren. Uw steun is welkom!www.herstel-schoorsteen.nl
In 1797 begon Jongeneel met zijn houthandel op het terrein van landgoed en fabriek Zijdebalen op de Zeedijk aan de Vecht te Utrecht. De zonen P.M. en J. Jongeneel nemen in de loop van de 19e eeuw een loonzaagbedrijf over. Mede door de import van triplex en later zachtboard en hardboard bloeit de afdeling in plaatmaterialen. N.V. Houthandel vh P.M. en J. Jongeneel groeit uit tot een concern met vele vestigingen. Het terrein aan de Zeedijk is verschillende keren geteisterd door brand, altijd een gevaar bij houtstof producerende bedrijven. Het gehele hectaren grote terrein is in 2015 leeg gesloopt. Een herinnering aan Jongeneel is er niet meer te vinden. Zelfs de panden op de foto stonden in de weg.
Voor herbestemming van erfgoed is enthousiasme, ondernemingszin en initiatief nodig. Maar bedrijven, organisaties en particulieren, iedereen krijgt nul op het rekest als ze gebruik willen maken van de Wintertuin in het Baarnse Cantonspark. De gemeente Baarn vindt zorgvuldigheid, procedurele zuiverheid en integriteit ook van groot belang. Dat heeft gevolgen. Zo blijft de gemeente zitten met een pand dat leeg blijft staan.
Baarn heeft nog een ander blok aan het been. De eigenaar van de oude smederij in Lage Vuursche moet gedwongen worden om het Rijksmonument op te knappen. Een plan voor restauratie van het pand naar horeca met woningen kreeg geen goedkeuring van de gemeente. De buurt wil geen concurrentie.
Behoud van cultureel erfgoed vraagt om samenwerking, lef en creativiteit. Dàt wensen we de gemeenten in 2016!
