Een korte balans van 2017 over het industrieel erfgoed in de provincie Utrecht. Met een balans beginnen we al sinds 2012 het nieuwe jaar. Ook deze balans is slechts een greep uit gebeurtenissen van het afgelopen jaar.
De provincie Utrecht wordt vergroot met de gemeente Vijfheerenlanden. Naast industrieel erfgoed in Vianen en Hagestein komen ook panden onder ons toezicht in de plaatsen Ameide, Hei- en Boeicop, Kedichem, Leerbroek, Leerdam, Lexmond, Meerkerk, Nieuwland, Oosterwijk, Schoonrewoerd en Tienhoven. De omvorming van de watertoren van Leerdam naar appartementen en penthouse is in 2017 gestart. Voor wie in de provincie wil blijven wonen en zuidelijker dan mogelijk was op hoogte wil zitten: er is nog wat te koop.
Industrieel erfgoed is relatief jong, de culturele waarden worden niet breed onderkend en de rol van de gemeentelijke overheid blijkt dominant. Ook in deze balans is de variatie in het industrieel erfgoed groot en blijkt het behoud ervan liefdewerk. Behoud en transitie van industrieel erfgoed is nog steeds geen usance, dat hebben we het afgelopen jaar ook weer mogen ervaren. USINE heeft voor verschillende panden en kwesties aandacht gevraagd.Een blik op 2017 geeft weer een mooi beeld van de gevarieerdheid van industrieel erfgoed.
Nieuwegein heeft zich op de valreep van het jaar voorgenomen om enkele panden toe te voegen aan de gemeentelijke monumentenlijst. Het sluiswachtershuisje bij de oude sluis van Vreeswijk valt die nominatie te beurt. Eigenaar en kapper Sjaak Slokkers heeft het huisje gekocht van de eerste eigenaar de stad Utrecht. Hij knipt er dagelijks zijn klanten. Het huisje is in 1915 bij de sluis gebouwd.
Een fabriek van 175 meter lang, die had Werkspoor in Utrecht aan de Tractieweg staan. De nieuwe eigenaar geeft gelegenheid aan brouwerij De Leckere om er bier te brouwen. Een biersoort uit de brouwerij zal binnenkort wel Tractiebier gaan heten.
Molens blijven de mooiste verbeelding van vroege industrie, daarom koesteren we de resterende exemplaren. Vianen heeft er geen en wil graag een molen in de uiterwaarden van de Lek herbouwen. De bedoeling is om de oorspronkelijke wipkorenmolen van Vianen terug te plaatsen volgens het originele bouwbestek uit 1691. De laatste korenmolen in Vianen brandde af in 1913.
Het monumentale CAB-Gebouw aan de Cartesiusweg in Utrecht wordt verkocht door eigenaar NS. CAB staat voor Centraal Autoherstel Bedrijf voor streekbussen en auto’s van Van Gend & Loos, allen in 1949 van NS. Het pand werd in 2013 aangemerkt als gemeentelijk monument. Dat geldt dan blijkbaar alleen voor de buitengevel. De binnenkant mag op de schop voor herinrichting, de gevel moet behouden blijven. Industrieel erfgoed wordt zo tot geveltjestoerisme gedegradeerd.
Woningen voor arbeiders zijn er in soorten en maten. In Renswoude staat een rijtje aan de Dorpsstraat. Het zijn huizen uit de periode 1773-1780 en gerealiseerd voor kasteelpersoneel. Zij hebben zich waarschijnlijk nooit arbeider gevoeld. Het mooie nieuws: op nummer 38 heeft de historische vereniging Oud-Renswoude haar intrek genomen. Zo ondersteunt de gemeente haar erfgoedvereniging.
Liefhebbers van watertorens zijn er genoeg, al blijkt het lastig om een herbestemming echt te laten slagen. In Woerden is dit uiteindelijk op een prijzenswaardige manier wel gelukt. Een liefhebber kocht de Woerdense watertoren en laat het rijksmonument nu opknappen en verbouwen tot woning. Tussen jarenlange verpaupering en het opknappen staat niet iedereen behulpzaam klaar. Inmiddels is de Woerdenaar er achter dat restaureren niet alleen leuk is. Bij dit rijksmonument moet overal toestemming voor gevraagd worden. Aan de liefhebber de taak om de verschillende instanties op één lijn te krijgen.
In Utrecht staat een fabriek, een echte werkende soepfabriek. De oudste gebouwdelen zijn uit 1939 en ze werd in gebruik genomen door Winterzon, die de groenten en het fruit bij de nabij liggende veiling inkocht. Utrecht heeft het gebied van de veiling omgedoopt tot Parkhaven. De stedenbouwkundigen hebben voor het gemak een geheel nieuwe woonwijk gepland, zonder zich om het erfgoed te bekommeren. Het bestuur van de stad vindt dat nog steeds allemaal goed. Wij doen nog een poging tot behoud van de karakteristiekste delen.
Gemaal De Biezen in Vianen was in 2017 toe aan onderhoud. De familie Rijneveld is er als vrijwilliger van de Regionale Gemalenstichting Alblasserwaard Vijfheerenlanden druk mee. Met liefde zijn ze machinist van de Crossley type O-120, gemaakt in Manchester en met een vermogen van 55 PK. De motor drijft een centrifugaal pomp aan van de Jaffa-fabriek uit Utrecht. Dit is ècht industrieel erfgoed!
Monumenten van bedrijf en techniek, dat is industrieel erfgoed. Wijk bij Duurstede heeft een voorbeeld van techniek uit de 18e eeuw. Helaas staan de twee monumentale stadspompen op de Markt er al jaren verweesd bij. Om schade aan het natuursteen te voorkomen, zijn de zwengels er afgehaald. Ze liggen in opslag. Een paar Wijkenaren zouden dat graag anders zien. Hopelijk gaat het herstel lukken.
Al weer in 2015 startten we de actie voor het herstel van schoorsteen Werkspoor. In 2017 zijn we druk geweest om het plan nieuw leven in te blazen en samen met de gemeente en fondsen de middelen te vergaren. De steun van de gemeente is onmisbaar voor dit herstel. Wij willen graag in mei 2018 de eerste steen leggen: in het kader van het Europees Jaar van het Erfgoed hebben de industriële verenigingen de maand mei voor de schoorstenen bestemd. Met schoorsteenbouwer Harm Meijer is recent de onderste vier meter van de schoorsteen geïnspecteerd.
Het Nederlandse molenaarsambacht staat sinds december op de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed. De IJsselsteinse molenaar Maarten Dolman heeft zich er in 2017 sterk voor gemaakt. Bij de familie Dolman zit het molenaarsambacht al generaties lang in het bloed. Op hun beurt treden ook de zonen Karel en William in de voetsporen van hun vader. William wil het stokje van zijn vader overnemen op molen De Windotter en Karel is molenaar geworden op De Windhond in Woerden. Hij verhuist binnenkort.
In het hart van Maarssen is in de jaren 1930 een garage gebouwd. Het pronkt tussen de kerk en oudere bebouwing. De centrale plek van de garage symboliseert daarmee de tijdgeest die ruim baan gaf aan automobielen. De garage is in de loop der jaren sterk uitgebreid en past nu niet meer in het centrum. De eigenaar heeft in 2017 het plan gemaakt om de panden slopen en te vervangen door woningbouw. Wij zijn het eens met Bond Heemschut: passende herbestemming moet mogelijk zijn voor het iconische pand aan de Breedstraat.
Spijtig is het moeten slopen van monumentaal erfgoed. Daartoe besloot de woningbouwvereniging van de wijk Vreewijk in Rhenen, mede doordat de bewoners kozen voor nieuwbouw in plaats van renovatie. In 2017 was het zover, de nieuwe woningen werden opgeleverd. Het oorspronkelijke complex van 82 arbeiderswoningen voor steenbakkers en sigarenmakers is in een gelijkende architectuur gerealiseerd. Beter iets dan niets zeggen we dan.
Een monument van een Koude Oorlog, dat is de Zulu-hangar op vliegbasis Soesterberg. De hangar is door de gemeente Zeist op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Het is de beste verzekering tegen plotselinge plannen van Defensie om van haar herinnering af te komen. Een herinnering aan jarenlang paraat houden van F15-vliegtuigen, niet koud maar warm voor take-off in een oorlog die gelukkig niet warm werd.
Het bestuur van USINE wenst u een voorspoedig 2018
