In Amersfoort kwam buiten de stad aan de Eem een plek voor grotere bedrijven waardoor in de negentiende eeuw een industrielandschap ontstond. De laatste industrie is in het jaar 2012 gestopt: de Prodent fabriek. Verschillende gebouwen hebben een herbestemming gekregen.
De Eem te Amersfoort met de Eersteling, Warner Jenkinson en Rohm en Haas in 2013
Vanouds was het een bedrijvig gebied, omdat eeuwen lang vrijwel alle handelswaar over de Eem van en naar Amersfoort werd vervoerd. Als industrieel gebied begon het in de tweede helft van de 19de eeuw. Buiten de Koppelpoort was aan de Eem aan- en afvoer van goederen via het water verzekerd, zonder de belemmeringen van de stad. Silo’s van oliemolen- en veevoederfabrieken kwamen aan beide zijden van de Eem. Ze zijn gesloopt: Van Nieuwenhuizen aan de Kleine Koppel in het jaar 1984 en de COVA aan de Grote Koppel in het jaar 2000.
Zo nabij de Koppelpoort staat gelukkig nog bewaard gebleven ensemble van industrieel erfgoed. Zo zijn behouden gebleven de gebouwen van:
- de voormalige stoomblekerij Eemzicht (vanaf het jaar 1840 en later lijmfabriek Rohm & Haas),
- de poetsmiddelenfabriek Erdal (vanaf het jaar 1936, bekend als de Prodentfabriek),
- de 19e eeuwse stoomluciferfabriek (vanaf het jaar 1881 en later kleurstoffenfabriek Warner Jenkinson)
Het zijn fabrieksgebouwen in het nieuwe creatieve hart van Amersfoort, het Oliemolenkwartier. Maar er is meer te bewonderen. Het pakhuis voor koloniale waren d’ Eersteling op Grote Koppel 7 uit het jaar 1906 en een pakhuis op Grote Koppel 12 uit het jaar 1860 zijn prachtig bewaard gebleven. Het zijn de laatste restanten van de verschillende graanhandels, olieslagerijen en veevoederfabrieken. Over het water ligt de Eembrug of Zaagmolenbrug met om de hoek een voormalig benzinestation en in het water is ruimte voor historische binnenvaartschepen.
Rohm & Haas aan de Kleine Koppel had de gebouwen van de voormalige stoomblekerij met eigen uitbreidingen tot het jaar 2002 in gebruik. Het behouden gebleven complex bestaat uit een drietal sterk verschillende gebouwen. Meest bijzonder zijn de twee bedrijfshallen met een ijzeren kapconstructie uit de jaren dertig. Ook de schoorsteen van de blekerij uit het jaar 1840 is bewaard gebleven. Het gebouw is prachtig gerestaureerd en heeft een herbestemming gevonden.
Eembrug of Zaagmolenbrug in 2015
De Prodentfabriek op de hoek Kleine Koppel – Brabantsestraat is sinds 2012 geen fabriek meer. Dat was het eerst van schoensmeer Erdal en later van tandpasta zoals Prodent. Het staat sindsdien bekend als ‘De nieuwe Stad’. De architectuur van de voormalige Erdal gebouwen maakt het complex monumentaal. De nieuwe eigenaar heeft er een bedrijvencentrum gevestigd. Bijzondere voorwaarde: elk bedrijf draagt op eigen wijze iets bij aan de instandhouding van het complex. Ook het poppodium vindt er onderdak.
Warner Jenkinson in 2015
Voor Warner Jenkinson op de hoek Kleine Koppel – Geldersestraat zijn plannen voor de herbestemming uitgewerkt. De fabriek is verkocht door de Gemeente Amersfoort aan een projectontwikkelaar. Juist de verschillende bouwdelen qua stijl en ogenschijnlijke ongeordendheid maken dit complex industrieel. De op woningbouw gerichte herontwikkeling lijkt daar inbreuk op te gaan maken. Laten we het beste hopen.
Het gevarieerde ensemble aan de Eem geeft Amersfoort een tastbare herinnering aan zijn industriële geschiedenis. Het geheel ligt inmiddels in het Oliemolenkwartier, toch nog een herinnering aan de oliemolens van COVA. In Amersfoort hebben Siesta en de Stichting Vrienden van de Eemhaven in 2019 het initiatief genomen voor participatie in verdere veranderingen in het gebied langs de Eem. Voor meer informatie over bedrijvigheid aan de Eem en een voormalig Jaagpad, gebruik daarvoor de link.
| Datering | Vanaf de 19e eeuw |
| Adres | Grote Koppel, Kleine Koppel, Brabantsestraat, Geldersestraat, 3811 Amersfoort |
| Soort | industriële omgeving en objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | aan water verbonden en centraal in het land gelegen bedrijvigheid |
