Lopik is bekend van haar zendmast, ook al staat die in IJsselstein. In Lopik en IJsselstein staan de voormalige zendergebouwen van Nozema. De gebouwen herinneren aan de geschiedenis van de draadloze communicatie.
Zendgebouw Nozema Lopikerkapel
Draadloze communicatie is in 1896 uitgevonden door Marconi. Het werd al snel toegepast voor de telegrafie. Pas met de uitvinding van de radiobuis na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) kwamen er radiotelefonische uitzendingen. Daarna ontstond er een wildgroei aan radiosignalen. Radiowinkels verschenen in het straatbeeld, vergelijkbaar met de huidige mobiele telefoonwinkels. Frequenties overlapten met elkaar en de signalen werden door atmosferische verschijnselen gestoord. Al snel was indamming van alle radiosignalen nodig, ofwel afspraken over het frequentiegebruik. Nationaal en internationaal werden frequenties verdeeld en bewaakt. In Nederland leidde het tot het uitzendmonopoly van de omroepen, elk met eigen zendmasten en frequenties.
‘Prof. mr. P.S. Gerbrandy-zendmast’ – radio- en televisietoren met tuiblok te IJsselstein
Voor het beheer en de exploitatie van de radiozenders gingen de PTT en de omroepen in 1935 samenwerken in de Nozema (Nederlandsche Omroep Zendermaatschappij), mogelijk gemaakt door de nieuwe wet Radio-Omroep-Zender (ROZ). Vlak voor de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) werd het centrale zendergebouw met portierswoning geopend aan de Biezendijk te Lopik. Centraal in het land en niet gestoord door bebouwing staat het gebouw midden in het grasland met drie zendmasten er omheen. In de Tweede Wereldoorlog namen de Duisters het zendgebouw over. Zij breidden uit met een als boerderij gecamoufleerd gebouw met houten gevels en rieten dak. Dat gebouw staat er nog steeds.
Na de oorlog werd de locatie in Lopik door de centrale ligging in het land de centrale plaats van de radiozenders in Nederland en overige draadloze signaal verbindingen. Een verdere uitbouw vond plaats aan de Biezendijk met een uit 1953 daterende portiersloge en in 1954 een omroepgebouw verderop aan de Biezendijk. Afgesneden van de Biezendijk door een verkeersweg staat dat zendergebouw nu midden in de wijk Zenderpark van IJsselstein. Er zijn bedrijfsruimten en appartementen van gemaakt.
Portiersloge op de Biezendijk bij de toegang naar de zenderomroepgebouwen Nozema
Met de kleinere masten kon tot 1958 de radiodistributie voor de middengolf en FM worden bediend. Dan is voor de uitzendingen van de radio- en televisiebeelden een veel grotere mast nodig. Deze is op een toren van 96 m hoog gemonteerd, en ze reikte tot 382 m. Daarmee is de zendmast het hoogste bouwwerk van het land en van Europa. De televisietoren is op 9 mei 1961 geopend door H.M. Koningin Juliana en in 1965 genoemd naar oud-minister-president prof. mr. P.S. Gerbrandy.
De zendertoren wordt gevoed door straalverbindingen met de zendertoren van Hilversum. Het gehele netwerk van zendertorens in Nederland staat op deze wijze in contact met elkaar. De Gerbrandy toren is na de modernisering van de straalverbindingen in 1987 verlaagd van 382 m hoogte naar de huidige 367 meter. Van de drie kleinere middengolf masten is er in 2004 één afgebroken en een tweede in 2015, door de nauwkeurigheid van de huidige signalen kan met een minder sterk signaal worden volstaan. De zendertoren heeft steeds meer functies gekregen in het draadloze communicatieverkeer.
Luchtfoto Biezendijk 2017
De gebouwen waren nodig voor de vele midden- en korte- golf zenders, maar zijn door de digitale FM buiten gebruik geraakt. De zendergebouwen zijn niet meer nodig. De apparatuur is de afgelopen decennia sterk verkleind en op afstand te bedienen. KPN heeft inmiddels het terrein afgestoten, het zenderperk wacht een herbestemming. Het monumentale zendgebouw met omliggende gebouwen op 4,5 ha grond kent sinds 2018 een nieuwe eigenaar. Het is wachten op een nieuwe bestemming.
| Datering | 1935-1940 en 1953 |
| Adres | Biezendijk 3, 3412 KB Lopikerkapel gemeente Lopik en Hoge Biezendijk 21, IJsselstein |
| Soort | landelijke omgeving met objecten/gebouwen van cultuurhistorische waarde |
| Trefwoord | landelijk gelegen distributiebedrijf radio- en later ook TV communicatie |
