Broodfabriek Lubro: gered door monumenten bescherming

Lubro is een broodfabriek van de tweede generatie. De fabriekshal met kantoor is gemeentelijk monument. Dat is haar redding geworden. Het kantoor en de fabriekshal zijn herbestemd na jarenlange leegstand.

Broodfabriek Lubro liet haar fraaie complex uit 1948 ontwerpen door architect H.F. Meertens. De gebouwen stralen de zakelijke stijl uit van die tijd. De hal heeft een bijzonder gebogen dak van beton. De bezorging ging tot ver in de jaren 1960 met handkarren en fiets, ook werd verkocht in de diverse winkelfilialen, toen broodmagazijnen geheten. Het bedrijf is een aantal malen uitgebreid.

Door schaalvergroting in de broodproductie wisselde het eigendom verschillende keren en tenslotte werd het in 2004 gesloten. De schaalvergroting in deze sector gaat nog steeds door. Van de gebouwen is inmiddels veel gesloopt, waaronder de bakkerij op de hoek met de David van Mollemstraat en een deel van het expeditie centrum. Lubro is een blijvende herinnering aan een broodfabriek met haar ligging aan de Zeedijk aan de Vecht. Het is tevens een fraai voorbeeld uit de wederopbouwperiode. Na de herbestemming werd in 2020 een beeldhouwwerk teruggeplaatst. Een bakker blaast de hoorn, in 1944 gemaakt door beeldhouwer Jo Uiterwaal.

Broodfabriek Lubro had er geen last meer van, maar bakkers waren tot 1860 gebonden aan de broodzetting. De broodzetting hield in dat alleen tegen inlevering van eigen meel een gereguleerd formaat brood werd geleverd door de bakker. Dat heeft tot die tijd de relatie tussen de bakkers, de molenaars en de klanten van brood en/of meel bepaald. Na de opheffing van deze regelgeving groeide de broodconsumptie enorm en kwamen er industriële bakkers. De oorsprong van de broodfabrieken ligt daarmee in de negentiende eeuw.

Van de industriële bakkers uit die tijd is er geen enkel bedrijf die de daarop volgende modernisering overleefde: de komst van elektrische ovens. De kleine ambachtelijke bakkers, binnen het verzuilde Nederland en met een elektrische oven, waren vanaf die tijd in elke buurt te vinden met broodbezorging in de omliggende wijken of buitengebieden.

Maar de fabrieken kwamen terug. Gemechaniseerde deegmengers en grotere ovens maakten het mogelijk dat met minder nachtwerkers veel meer bezorgers van brood werden voorzien. Lubro is zo’n fabriek van de tweede generatie. Er waren er uiteraard meer, maar van Lubro zijn de gebouwen bewaard gebleven. Drie ondernemende Utrechtse bakkers richtten de NV op. De N.V. Utrechtse Luxe Brood- en Banketbakkerij (Lubro) begon in 1918 op de Abel Tasmanstraat 9 en later daarbij de Van Diemenstraat 45. In 1948 opende het bedrijf een nieuw kantoor en productie- en expeditie-gedeelte op de hoek Zeedijk en Zijdebalenstraat. Het was dicht bij haar voormalige grootste concurrent: de Korenschoof. Deze van oorsprong meelfabriek stopte in 1938 met de brood- en banketfabriek en ging als meelfabriek tot 1977 door op de hoek Zeedijk en Kaatstraat.

De afgelopen jaren onderging het terrein aan de Zeedijk een metamorfose. Van de oorspronkelijke bedrijvigheid is niets meer over. Onder de naam Zijdebalen zijn op het voormalig terrein van Jongeneel en de Lubro nieuwe appartementengebouwen gerealiseerd. De projectontwikkelaar had als verplichting om de fabriek van Lubro een nieuwe toekomst te geven. Na meer dan 10 jaar leegstand zijn in 2020 de herbestemde gebouwen opgeleverd. Het kantoor krijgt deels een horecafunctie. De fabriekshal, een lang gerekte benedenverdieping en bovenliggende hal, is verticaal gesplitst en verbouwd tot vier ruime stadswoningen. In het betonnen schaaldak zijn lichtopeningen gemaakt.

De locatie aan de Zeedijk was sinds jaar en dag geschikt voor bedrijven. Al ruim voor de 19e eeuw waren er water en wind aangedreven molens. Molens voor de houtverwerking met daaruit voortkomend houthandel Jongeneel, en molens voor het malen van graan met daaruit voortkomend de Korenschoof. Het was tevens de locatie van een buitenplaats met zijderederij van Jacob van Mollem. Buitenplaats Zijdebalen werd al in 1681 gebouwd en was tot 1816 de locatie voor de handel en verwerking van zijde, naast import ook de lokaal gewonnen.

Het is dankzij de monumenten bescherming dat deze unieke industriële icoon behouden is gebleven. De gebouwen van houthandel Jongeneel, sinds de 18e eeuw op dit terrein, moesten van de projectontwikkelaar wijken. De eerder genoemde Korenschoof al rond 1980. De Zeedijk had van oudsher een industrieel karakter. Alleen de Lubro houdt nu die herinnering hoog.

Datering	1946-2004-2020
Adres	Zeedijk hoek Zijdebalenstraat, 3513 GZ Utrecht
Soort	industriële omgeving en objecten van cultuurhistorische waarde
Trefwoord	lokale aan water verbonden agro-industrie en later aan wegen verbonden bedrijvigheid